ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Η. ΣΤΕΦΑΝΟΠΟΥΛΟΣ MD., MSc.
ΕΝΔΟΚΡΙΝΟΛΟΓΟΣ – ΔΙΑΒΗΤΟΛΟΓΟΣ
Υπ. Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών
Master: «Οστεοπόρωση / Μεταβολικά Νοσήματα Οστών»
Επιστημονικός Συνεργάτης Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών
[email protected]
ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ KΑΙ ΕΜΜΗΝΟΠΑΥΣΗ
Με τον όρο «Οστεοπόρωση» περιγράφεται η παθολογική εκείνη κατάσταση κατά την οποία α) ελαττώνεται η μάζα και η πυκνότητα των οστών, β) διαταράσσεται η αρχιτεκτονική τους και γ) αυξάνεται η ευθραυστότητά τους και κατ’επέκταση η πιθανότητα να υποστούν κάταγμα (Εικόνα 1).
Ως «Εμμηνόπαυση» από την άλλη ορίζεται η οριστική παύση της εμμήνου ρύσεως, η οποία φυσιολογικά τοποθετείται χρονικά στην ηλικία των 51-52 ετών. Της εμμηνόπαυσης προηγείται ένα πολυετές διάστημα με ποικίλες ορμονικές μεταβολές που εκφράζονται κλινικά ως ανωμαλίες της περιόδου, γνωστό ως «Προεμμηνόπαυση – Περιεμμηνόπαυση».
Εικόνα 1: Σύγκριση μεταξύ φυσιολογικού και οστεοπορωτικού σπονδύλου.
(Α) Τομή φυσιολογικού σπονδύλου.
(Β) Τομή σπονδύλου με οστεοπόρωση, όπου παρατηρούνται τα χαρακτηριστικά μεγάλα κενά διαστήματα του οστού.
Πώς η Εμμηνόπαυση προκαλεί Οστεοπόρωση
Στις γυναίκες που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία οι ωοθήκες παράγουν σημαντικές ποσότητες ορμονών που καλούνται οιστρογόνα. Τα οιστρογόνα, εκτός από τις πολυάριθμες δράσεις που ασκούν σε όλα σχεδόν τα συστήματα του οργανισμού, επηρεάζουν δυναμικά και τον ανθρώπινο σκελετό, ευνοώντας την παραγωγή νέου υγιούς οστού και αναστέλλοντας ταυτόχρονα την απώλειά του. Η διαδικασία αυτή οδηγεί στην απόκτηση της βέλτιστης κατάστασης οστών («κορυφαία οστική μάζα») στην ηλικία των 30-40 χρόνων.
Στην εμμηνόπαυση τα οιστρογόνα σταματούν να παράγονται σε ικανές ποσότητες, με αποτέλεσμα να σταματούν οι ευνοϊκές τροφικές τους δράσεις. Το αντίκτυπο στο σκελετό είναι τεράστιο, καθώς ελαττώνεται η οστική παραγωγή και αυξάνει η οστική απώλεια, με αποτέλεσμα μέσα στα πρώτα κιόλας χρόνια από τη διακοπή της εμμήνου ρύσεως να χάνεται περίπου το 13-20% του γυναικείου σκελετού, απώλεια που συνεχίζει δυστυχώς να επιδεινώνεται με την πρόοδο της ηλικίας. Οδηγούμαστε έτσι στην ανάπτυξη της «μετεμμηνοπαυσιακής οστεοπόρωσης», μίας σοβαρής νόσου που ταλαιπωρεί το 50% των γυναικών άνω των 50 ετών.
Οι κλινικές επιπτώσεις της Μετεμμηνοπαυσιακής Οστεοπόρωσης
Η οστεοπόρωση θεωρείται ιδιαίτερα «ύπουλη» νόσος, καθώς αρχικά δεν εμφανίζει συμπτώματα για αρκετά χρόνια. Η εξέλιξή της είναι όμως εξαιρετικά επικίνδυνη, αφού μία στις 5 γυναίκες θα υποστεί στην πορεία της ζωής της ένα ή περισσότερα οστεοπορωτικά κατάγματα, τα οποία με τη σειρά τους προκαλούν σοβαρότατες επιπλοκές, ενίοτε μάλιστα και θανατηφόρες. Η παρουσία πόνου στην πλάτη, στη μέση και στα κάτω άκρα, η ανάπτυξη κύφωσης (καμπούριασμα) με ελάττωση του ύψους και οι νευρολογικές επιπλοκές αποτελούν επίσης συνήθεις εκδηλώσεις της νόσου (Εικόνα-2).
Εικόνα 2: Επιπλοκές της Mετεμμηνοπαυσιακής Οστεοπόρωσης.
Χαρακτηριστικές παραμορφώσεις της σπονδυλικής στήλης με την πάροδο της ηλικίας σε έδαφος οστεοπόρωσης (κύφωση και απώλεια ύψους).
Πρόληψη και Θεραπεία
Ευτυχώς στις μέρες μας η μετεμμηνοπαυσιακή οστεοπόρωση προλαμβάνεται σε σχετικά ικανοποιητικό βαθμό, αρκεί φυσικά οι ασθενείς να παρακολουθούνται τακτικά και να εφαρμόζουν έγκαιρα τις συμβουλές των ειδικών ιατρών. Έτσι, όλες οι γυναίκες ηλικίας άνω των 40 ετών, ανεξαρτήτως παρουσίας κληρονομικού ιστορικού οστεοπόρωσης ή όχι, οφείλουν να δρομολογούν μία πρώτη επαφή με τον ιατρό για να εκτιμήσουν την κατάσταση των οστών τους, πριν ακόμη εμφανιστούν διαταραχές στην περίοδο ή συμπτώματα από το σκελετό.
Το καθημερινό περπάτημα 4 έως 5 Km, η επαρκής κατανάλωση γαλακτοκομικών και άλλων τροφών πλούσιων σε ασβέστιο (Εικόνα-3), η ελάττωση του καφέ και του καπνίσματος και η έκθεση στον ήλιο για 15-20 λεπτά ημερησίως, αποτελούν τους θεμέλιους λίθους της πρόληψης της οστεοπόρωσης και ως εκ τούτου συνιστάται να εφαρμόζονται σε κάθε ηλικία. Επιπρόσθετα, μετά από τον πρώτο ειδικό έλεγχο, μπορεί να προταθεί χορήγηση βιταμινών και συμπληρωμάτων διατροφής (βιταμίνη-D, βιταμίνη-C, ασβέστιο, μαγνήσιο κ.α.), πάντοτε όμως με προσοχή και μόνο όταν υπάρχει πραγματική ένδειξη, καθώς σε αντίθετη περίπτωση υπάρχει πιθανότητα ανάπτυξης σοβαρών επιπλοκών (όπως η νεφρολιθίαση κ.α.)
Εικόνα 3. Τρόφιμα πλούσια σε Ασβέστιο.
Τέλος, στις ασθενείς στις οποίες ο εργαστηριακός και ακτινολογικός έλεγχος αποκαλύπτουν την παρουσία ήδη εγκατεστημένων σκελετικών αλλοιώσεων, απαιτείται η περαιτέρω εφαρμογή ειδικότερης φαρμακευτικής αγωγής. Έτσι, σκευάσματα ορμονικής υποκατάστασης όπως είναι τα οιστρογόνα και η τιβολόνη έχουν τη θέση τους, κυρίως σε γυναίκες με έντονα μετεμμηνοπαυσιακά συμπτώματα (εξάψεις, νευρικότητα, δυσθυμία, ελάττωση libido, αϋπνία, ουρογεννητική ατροφία) ή σε περιπτώσεις εμμηνόπαυσης σε ηλικίες κάτω των 50 ετών. Εννοείται φυσικά ότι σε ακόμη σοβαρότερες οστεοπορωτικές βλάβες, προτείνονται περισσότερο δραστικά και εξειδικευμένα για την οστεοπόρωση φάρμακα (διφωσφονικά, ραλοξιφαίνη, βαζεδοξιφαίνη, δενοσουμάμπη, τεριπαρατίδη, ρανελικό στρόντιο). Επισημαίνεται βεβαίως στο σημείο αυτό ότι η αντι-οστεοπορωτική αγωγή οφείλει να είναι απόλυτα εξατομικευμένη στις ανάγκες και στις ιδιαιτερότητες του κάθε αρρώστου, έτσι ώστε να επιτυγχάνονται τα μέγιστα θεραπευτικά οφέλη και να αποφεύγονται οι όποιες ανεπιθύμητες ενέργειες.
Συμπερασματικά, η οστεοπόρωση αποτελεί μία εξαιρετικά συχνή και σοβαρή κλινική οντότητα για τις γυναίκες που βρίσκονται σε μετεμμηνοπαυσιακή ηλικία. Λόγω των σημαντικών προβλημάτων υγείας που μπορεί να επιφέρει, αφενός μεν οι ιατροί που ασχολούνται με τον οστικό μεταβολισμό οφείλουν να επαγρυπνούν και να ενημερώνουν κατάλληλα τις ασθενείς τους, αφετέρου δε, οι γυναίκες οι οποίες βρίσκονται ή πλησιάζουν στην εμμηνόπαυση θα πρέπει να συμβουλεύονται τους ειδικούς ιατρούς και να ελέγχονται τακτικά, έτσι ώστε να προλάβουν την ανάπτυξη, τη δυσμενή εξέλιξη και τις σοβαρές επιπλοκές της οστικής αυτής νόσου.
