Κώστα Τζιώρα,Ενδοκρινολόγου,Αναπλ.Διευθυντού Τμήματος Ενδοκρινολογίας ΝΕΕΣ
To stress είναι διεθνής όρος τής νευροβιολογίας που χρησιμοποιείται για να δηλώσει οποιαδήποτε κατάσταση έντασης ή επέμβασης, η οποία απειλεί να μεταβάλλει την εσωτερική ισορροπία η ομοιοστασία ενός Οργανισμού. Ένα φυσικό στρες, όπως π.χ. το ψύχος, η ζέστη, ο θόρυβος, ο τραυματισμός, το χειρουργικό σοκ, μια μολυσματική νόσος, προκαλεί βιολογικές αντιδράσεις, ένα ψυχολογικό στρες, όπως για παράδειγμα η απογοήτευση, η σύγχυση, η στέρηση, η σύγκρουση, προκαλούν ψυχοδυναμικούς μηχανισμούς άμυνας. 0 άνθρωπος αντιδρά στα φυσικά και ψυχολογικά στρες με ένα συνδυασμό ψυχικών και φυσιολογικών μηχανισμών άμυνας. O όρος στρες χρησιμοποιείται και με ευρύτερη έννοια για να περιλάβει και τους συνδυασμούς αμυντικών μηχανισμών. Αν το στρες είναι πολύ ισχυρό ή οι μηχανισμοί άμυνας ανεπαρκείς μπορεί να προκληθεί μια ψυχοσωματική ή άλλη διανοητική διαταραχή.
Ο όρος στρες δημιουργηθηκε από τον Αυστροκαναδό βιοχημικό χανς Ζέλυε
( γεννήθηκε στην Βιέννη το 1907).
Στο στρες ο οργανισμός απαντά με ειδικούς αμυντικούς μηχανισμούς (π.χ. ανοσιακή ή αντιμικροβιακή άμυνα) και με γενικές μη ειδικές αντιδράσεις, που χαρακτηρίζουν την κατάσταση τού στρες. 0 φυσιολόγος Γ. Μπ. Κάνον ( 1871-1945) και ο Ζέλυε ανακάλυψαν την σπουδαιότητα τής έκλυσης αδρεναλίνης και τής ορμονικής έκκρισης από την υπόφυση και τον φλοιό των επινεφριδίων στο στρές.
Το στρες τίθεται σε κίνηση από τον υποθάλαμο σε συνδυασμό με το μεταιχμιακό σύστημα τού εγκεφάλου (ρινεγκέφαλος)
Σχηματικά, μπορεί να γίνει δεκτό ότι οι αντιδράσεις συμπαθητικού τύπου (ταχυκαρδία, ταχύπνοια κ.λπ.) εξαρτώνται από τον οπίσθιο υποθάλαμο και την ελευθέρωση αδρεναλίνης από την μυελώδη ουσία των επινεφριδίων. Η ελευθέρωση εξάλλου στεροειδών ορμονών από την φλοιώδη μοιρα των επινεφριδίων, οφείλεται στην έκκριση από τον υποθάλαμο τού εκλυτικού παράγοντα που διεγείρει την έκκριση από την υπόφυση της κορτικοτροπίνης. Η κορτικοτροπίνη δρα με την σειρά της στα επινεφρίδια, πράγμα που προκαλεί έκκριση γλυκοκορτικοειδών με αποτέλεσμα άνοδο τού σακχάρου τού αίματος, ανοσιακή καταστολή και τάση προκλήσεως γαστροδωδεκαδοκτυλικών ελκών. Η αφαίρεση των επινεφριδίων καταργεί την αντίσταση τού οργανισμού στο στρες και προκαλεί ανορεξία, διάρροια, απίσχνανση, αφυδάτωση, υποθερμία, υπογλυκαιμία και τον θάνατο.
Φυσιολογικά, το σύστημα του στρες είναι προορισμένο να ενεργοποιείται για μικρό χρονικό δι¬άστημα για να διατηρήσει την ομοιοστασία του οργανισμού χωρίς να επιφέρει ανεπιθύμητες παρενέργειες. Αντιθέτως, χρόνια ενεργοποίησή του φαίνεται να προκαλεί ευρύτερα προβλήμα¬τα, όπως στη χρόνια κατάθλιψη. Επιπλέον, είναι γνωστή η προκύπτουσα ψυχωσική /ψυχιατρική συνδρομή σε περιπτώσεις υπερκορτιζολαιμίας, Π.χ. επί συνδρόμου Cushing.
Σε περίπτωση εκσεσημασμένης απάντησης στο στρες επέρχεται μία κατάστα¬ση που μοιάζει με συνθήκες υπερκορτιζολαιμίας, δηλαδή αυξάνεται η ευπάθεια σε λοιμογόνους παράγοντες και όγκους, ενώ υπάρχει μία σχετική αντίσταση στην εκδήλωση αυτοάνοσων και φλεγμονωδών νοσημάτων. Αντίθετα, σε περίπτωση ανεπαρκούς απάντησης η κατάσταση μοιάζει με συνθήκες ανεπάρκειας γλυκοκορτικοειδών με σχετική αντίσταση σε λοι¬μογόνους παράγοντες και όγκους, αλλά μεγαλύτερη ευαισθησία στην εκδήλωση αυτοανόσων νοσημάτων. Εκσεσημασμένη και παρατεταμένη υπερκορτιζολαιμία σχετίζεται με κατάθλιψη, αρ-τηριακή υπέρταση, οστεοπόρωση, ανοσοκαταστολή, κεντρικού τύπου παχυσαρκία και συνολική έκφραση των χαρακτηριστικών του μεταβολικού συνδρόμου με συνέπεια αυξημένο κίνδυνο αρτηριοσκλήρυνσης και καρδιαγγειακών παθήσεων.
Το στρες το οποίο έχει αποδοθεί στο Ελληνικά ως ψυχολογική πίεση είναι αναπόφευκτη συνέπεια τής ζωής και συνιστά ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο φαινόμενο στην σύγχρονη τεχνολογική κοινωνία. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η επιτυχία ή η αποτυχία ενός ατόμου να ελέγχει καταστάσεις, που μπορούν να προκαλέσουν στρες, ασκούν επίδραση στην λειτουργική του ικανότητα. Η ικανότητα τού ατόμου να αντιμετωπίζει το στρες κυριαρχεί στην ψυχοσωματική έρευνα. Οι ερευνητές αναφέρουν στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ στεφανιαίας καρδιοπάθειας και ατόμων τα οποία παρουσιάζουν πρότυπα συμπεριφοράς που δημιουργούν στρες και χαρακτηρίζονται ως τύπου Α. Τα πρότυπο αυτά αντικατοπτρίζονται σε έναν τρόπο ζωής, ο οποίος χαρακτηρίζεται από ανυπομονησία και την αίσθηση τού κατ’ επείγοντος, σκληρή ανταγωνιστικότητα και συνεχή απασχόληση με επαγγελματικές και συναφείς χρονικές προθεσμίες.
Για την αντιμετώπιση τού ψυχολογικού στρες, αλλά και μορφών τού φυσικού στρες που σχετίζονται με την φυσιολογική κατάσταση τού ατόμου, έχει προταθεί, για ήπιες μορφές, η άσκηση και η περισυλλογή (π.χ. η γιόγκα ή οι μορφές περισυλλογής τής Άπω Ανατολής). Σε βαρύτερες μορφές συνιστάται ψυχοθεραπεία για την ανακάλυψη και την ανάλυση των υποκείμενων αιτίων. Μια μορφή θεραπείας τής συμπεριφοράς, γνωστή ως βιοανάδραση, κάνει τον ασθενή ικανό να συνειδητοποιήσει περισσότερο τις εσωτερικές εξεργασίες και ως εκ τούτου να αποκτήσει κάποιον έλεγχο των σωματικών αντιδράσεων στο στρες. Μερικές φορές η αλλαγή περιβάλλοντος ή συνθηκών ζωής μπορεί να έχει θεραπευτικά αποτελέσματα.
