Παχυσαρκία και ψυχολογία

Αντωνία Μανούσου, Ψυχολόγος, Ψυχολόγος Υγείας
(BSc Psychology, Msc Health Psychology)
Επιστημονική συνεργάτης Τμήματος Ενδοκρινολογίας και Μεταβολισμού
Νοσοκομείο «Κοργιαλένειο-Μπενάκειο ΕΕΣ»
Η παχυσαρκία είναι ένα φαινόμενο όπου εδώ και αρκετά χρόνια απασχολεί μικρούς και μεγάλους. Επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων έχουν κάνει αρκετές έρευνες προκείμενου να βρουν τα αιτία που οδηγούν κάποιον στην υπερβολική κατανάλωση φαγητού και τέλος στην παχυσαρκία. Από την άλλη μεριά οι πάσχοντες, στρέφουν το ενδιαφέρον τους στο πώς θα χάσουν τα περιττά κιλά και όχι στους λόγους που τα απέκτησαν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, με εξαντλητικές προσπάθειες, να χάνουν κιλά και να τα ξαναπαίρνουν πολύ εύκολα. Οι φράσεις «Θέλω ν’ αδυνατίσω αλλά δεν ξέρω τι να κάνω…», «Δεν έχω χρόνο για δίαιτες και γυμναστική…», «Μάλλον μου συμβαίνει κάτι οργανικό αφού δεν τρώω και παρ’ όλα αυτά δεν χάνω κιλά…..» είναι μερικές μόνο από αυτές που λέγονται από παχύσαρκους, οι οποίοι θέλουν να δικαιολογήσουν τη θέση που βρίσκονταί. Μέσα από αυτές τις φράσεις, κανείς μπορεί να συμπεράνει ότι οι παχύσαρκοι δεν ενδιαφέρονται για τον εαυτό τους ή έχουν «βολευτεί» σε μια τέτοια κατάσταση. Για κανένα από τα δυο αυτά συμπεράσματα δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι αν δεν εξεταστούν τα αίτια που προκάλεσαν την παχυσαρκία στο συγκεκριμένο άτομο.
Στην Αμερική έγινε έρευνα, η οποία έδειξε ότι μεγάλο ποσοστό παχύσαρκων παιδιών πάσχει από χαμηλή αυτοεκτίμηση, κατάθλιψη, διαταραχές πρόσληψης τροφής και οικογενειακή ανισορροπία. Πρέπει να σημειωθεί ότι στην συγκεκριμένη έρευνα τα παραπάνω ψυχολογικά προβλήματα προϋπήρχαν της παχυσαρκίας. Επειδή η καταπολέμηση της παχυσαρκίας απαιτεί αλλαγή συμπεριφοράς του πάσχοντος, είναι εύλογο να θεωρηθεί ότι πρέπει να είναι σε θέση ή να δημιουργήσει ο ίδιος τις προϋποθέσεις να μπει με δική του απόφαση σε ένα τέτοιο πρόγραμμα. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό είναι δύσκολό να επιτευχθεί χωρίς τη βοήθεια κάποιου ειδικού συμβούλου. Σύμφωνα με πρόσφατες αλλά και παλαιότερες έρευνες στην Αμερική, έχει παρατηρηθεί ότι σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας, και συγκεκριμένα στην αλλαγή συμπεριφοράς, παίζει η ψυχολογική υποστήριξη των πασχόντων κατά τη διάρκεια της προσπάθειας τους να χάσουν κιλά.
Στα πλαίσια της αλλαγής της συμπεριφοράς, συμπεριλαμβάνονται οι αλλαγές στον τρόπο διατροφής και στην αύξηση δραστηριοτήτων. Οι ψυχολόγοι που αναλαμβάνουν αυτό το έργο στηρίζουν την επιτυχία της θεραπείας στο χτίσιμο μιας συνεργάσιμης και συμβουλευτικής σχέσης μεταξύ των ίδιων και των ασθενών, στη χρησιμοποίηση τεχνικών για την καλύτερη κατανόησης της θεραπείας και στην εκπαίδευση συγκεκριμένων τεχνικών αλλαγής συμπεριφοράς για την απώλεια βάρους και τη μακροπρόθεσμη διατήρησή του.
Οι πιο σημαντικές και κλινικά αποδεδειγμένα επιτυχημένες τεχνικές αλλαγής συμπεριφοράς που προτείνονται είναι:

Α) Ο Αυτοέλεγχος:
Είναι από τις πιο σημαντικές τεχνικές για την αλλαγή συμπεριφοράς των ατόμων με παχυσαρκία. Μιλώντας για αυτοέλεγχο εννοούμε τη συστηματική παρακολούθηση και καταγραφή των συμπεριφορών – στόχων. Η καταγραφή της καθημερινής διατροφής, των θερμίδων (εάν είναι εφικτό) και των δραστηριοτήτων (άσκηση, περπάτημα, κλπ) σε μορφή ημερολογίου, είναι σημαντικά για να μπορέσει ο ασθενής να ελέγχει από μόνος του την πορεία της θεραπείας του και να καταλάβει τους λόγους για τους οποίους έχει οδηγηθεί στην παχυσαρκία. Επίσης, είναι σημαντικό να καταγράφονται τα ποσοστά του λίπους που περιέχουν τα γεύματα (περίπου), οι ομάδες φαγητών που καταναλώνονται καθημερινά, συνθήκες ή καταστάσεις κατά τις οποίες ο ασθενής καταφεύγει σε υπερβολικές δόσεις φαγητού και η συχνότητα, η διάρκεια και η ένταση της άσκησης.

Β) Έλεγχος εξωτερικών ερεθισμάτων:
Με αυτή την τεχνική ο ασθενής μπαίνει στην διαδικασία να ανακαλύψει τα ερεθίσματα που δέχεται από το περιβάλλον του και συνδέονται με την υπερφαγία και την αδράνεια που τον οδήγησάν στην παχυσαρκία. Προσδιορίζοντας αυτά τα ερεθίσματα, είναι πιο εύκολο για τον ασθενή να τα αποφύγει και να συνεχίσει τη θεραπεία με λιγότερο άγχος. Ένα παράδειγμα τέτοιας τεχνικής είναι ο περιορισμός των μη επιτρεπτών για την θεραπεία φαγητών σε χώρους του σπιτιού οι οποίοι ορίζονται από τον ασθενή (π.χ. υπνοδωμάτιο). Ένα άλλο παράδειγμα, είναι να παρακαλέσει τους φίλους, κατά την διάρκεια της θεραπείας να μην τον καλούν για φαγητό όταν δεν υπάρχουν εναλλακτικές υγιεινές λύσεις στο χώρο αυτό. Με τη βοήθεια του ψυχολόγου, μπορεί ν’ ανακαλύψει τρόπους για τον έλεγχο των εξωτερικών ερεθισμάτων.

Γ) Γνωσιακή αναπροσαρμογή:
Αυτή η τεχνική θεωρείται από τις πιο βασικές αλλά και τις πιο δύσκολες να επιτευχθεί. Οι στόχοι που βάζουν οι παχύσαρκοι είναι πολλές φορές πάνω από τις δυνάμεις τους και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να απογοητεύονται αφού το αποτέλεσμα δεν τους ικανοποιεί. Η γνωσιακή αναπροσαρμογή αφορά τον επαναπροσδιορισμό των στόχων όσον αφορά την απώλεια κιλών.

Δ) Διαχείριση του άγχους:
Το άγχος είναι ένα από τα πιο διευρυμένα χαρακτηριστικά των παχύσαρκων και ένα σημαντικό αίτιο για την μονιμότητα της κατάστασής τους. Τεχνικές όπως αναπνοή από το διάφραγμα, σταδιακή χαλάρωση των μυών και αυτοσυγκέντρωση είναι πολύ βοηθητικές στην αποβολή του άγχους.

Ε) Κοινωνική υποστήριξη:
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η υποστήριξη των ανθρώπων του περιβάλλοντος του ασθενούς κατά τη διάρκεια της θεραπείας του. Είναι κλινικά αποδεδειγμένο ότι οι άνθρωποι με μεγαλύτερη κοινωνική υποστήριξη πετυχαίνουν πιο εύκολα και λιγότερο επώδυνα το στόχο τους. Σημαντικός είναι ο ρόλος των μελών της οικογένειας τα οποία μπορούν να υποστηρίζουν το παχύσαρκο μέλος είτε μέσα από τον τρόπο μαγειρέματος, είτε μέσα από συζητήσεις ενθαρρυντικές για την ενίσχυση της θεραπείας της παχυσαρκίας. Από την άλλη μεριά, οι φίλοι και οι παρέες μπορούν επίσης να βοηθήσουν είτε ακούγοντας τον παθόντα φίλο τους και προσπαθώντας να τον ενθαρρύνουν να συνεχίσει την προσπάθεια που κάνει, είτε ενισχύοντας την προσπάθεια του κρατώντας τον μακριά από κάθε είδους «ατασθαλία».

 

ΣΤ) Φυσική άσκηση:
Είναι ίσως ο πιο σημαντικός παράγοντας όχι μόνο για την θεραπεία της παχυσαρκίας αλλά και για άλλες καταστάσεις όπως είναι το άγχος. Πολλοί άνθρωποι θεωρούν τη φυσική άσκηση σαν ένα «αναγκαίο κακό ή καλό». Στην περίπτωση της παχυσαρκίας, η φυσική άσκηση δεν προτείνεται μόνο ως μέσο για την απώλεια κιλών αλλά πολύ περισσότερο για την αποβολή του άγχους και σαν συνέπεια αυτού την καλύτερη ψυχολογική κατάσταση του πάσχοντος για την ενίσχυση της θεραπείας.

Ζ) Αποφυγή λαθών:
Κατά τη διάρκεια της θεραπείας, οι θεραπευόμενοι πρέπει να έχουν κατά νου ότι θα υπάρχουν καταστάσεις (π.χ. συνεστιάσεις, ταξίδια) που θα παρασυρθούν και θα κάνουν λάθη. Μέσα από την ψυχολογική υποστήριξη ο θεραπευόμενος μπορεί να μάθει στρατηγικές για το πώς θ’ αποφύγει αυτά τα λάθη ή να μάθει μέσα από αυτά τα λάθη τα αιτία που τον οδηγούν στο να κάνει λάθη.

Αυτό που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι πάνω από κάθε τεχνική και ειδικό σύμβουλο ή ψυχολόγο βρίσκεται η επιλογή του ανθρώπου που αντιμετωπίζει το πρόβλημα. Είναι σημαντικό να έχει ο ίδιος επιλέξει να μπει σ’ αυτή διαδικασία γιατί, τις περισσότερες φορές, το αντίθετο φέρνει και αντίθετα αποτελέσματα.