Παπαμίκος Βασίλειος, Νοσοκομειακός διαιτολόγος
Γ.Ν.Α Κοργιαλένειο-Μπενάκειο ΕΕΣ
[email protected]
Τον Ιανουαρίο του 2016, το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (USDA) ενημέρωσε το κοινό για τις νέες διατροφικές κατευθυντήριες γραμμές. Οι διατροφικές οδηγίες στις Ηνωμένες Πολιτείες είχαν να ανανεωθούν από το 2010, ενώ η πρώτη τους εκδοχή εμφανίστηκε το 1980. Έπειτα από την προσθήκη και αξιολόγηση όλων των νεότερων επιστημονικών δεδομένων έφτασε ο καιρός αυτές οι οδηγίες να ανανεωθούν. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, άλλωστε, οι διατροφικές κατευθηντήριες γραμμές ανανεώνονται, βάσει νόμου και προγραμματισμού, κάθε πέντε χρόνια και αφορούν στα άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των δύο ετών. Στα άτομα αυτά συμπεριλαμβάνονται και όσοι διατρέχουν κίνδυνο εμφάνισης κάποιας χρόνιας εκφυλιστικής ασθένειας.
Συνοπτικά, τα σημαντικότερα μηνύματα των νέων οδηγιών είναι τα εξής:
- Τα σιτηρά οφείλουν να αποτελούν κομμάτι του καθημερινού διαιτολογίου, και μάλιστα η προσπάθεια πρέπει να στοχεύει ώστε τα μισά από αυτά να είναι ολικής άλεσης.
- Έμφαση στην κατανάλωση ποικιλίας λαχανικών, με ποικιλία χρωμάτων όπως το σκούρο πράσινο, το κόκκινο, το κίτρινο και το πορτοκαλί.
- Προτίμηση στα αληθινά φρούτα.
- Κατανάλωση ποικιλίας πηγών πρωτεΐνης η οποία δεν βρίσκεται μόνο στο κόκκινο κρέας και στα πουλερικά, αλλά και στο ψάρι, τα αυγά, τα όσπρια, τη σόγια, τους σπόρους και τους ξηρούς καρπούς.
- Αντικατάσταση στα πλήρη γαλακτοκομικά με την ημίπαχη ή άπαχη εκδοχή τους.
- Τα έλαια, όπως το ελαιόλαδο, αποτελούν πηγή ωφέλιμων λιπαρών τα οποία όμως εξασφαλίζονται και από τρόφιμα όπως τα λιπαρά ψάρια και οι ξηροί καρποί.
- Η κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών θα πρέπει να περιορίζεται σε λιγότερο από 10% των συνολικών καταναλισκόμενων θερμίδων ημερησίως, ενώ το ίδιο ισχύει και για τα προστιθέμενα σάκχαρα.
- Περιορισμός του αλατιού στη διατροφή, με την κατανάλωση να ορίζεται σε μόλις 2.300 mgr νατρίου την ημέρα.
Η κριτική ανάλυση των οδηγιών βοηθά σίγουρα στην καλύτερη κατανόησή τους. Οι οδηγίες πλέον εστιάζουν την προσοχή των ειδικών και του κοινού στο συνολικό διατροφικό πρότυπο και την επίδραση που αυτό έχει στην υγεία παρά σε μεμονωμένα τρόφιμα ή θρεπτικά συστατικά όπως συνέβαινε στο παρελθόν. Ο αναφερόμενος στόχος των οδηγιών είναι η διατήρηση ενός φυσιολογικού σωματικού βάρους αν και οι επιδράσεις της διατροφής στην υγεία είναι πολύ πιο σύνθετες μέσω της πολυδιάστατης δράσης των μακρο- και μικροθρεπτικών συστατικών σε όλες τις λειτουργίες του ανθρώπινου σώματος. Θα ήταν συνετό το σωματικό βάρος να μην αποτελεί τον μοναδικό στόχο των οδηγιών. Οι οδηγίες επίσης δέχτηκαν έντονη κριτική για την ιδιαίτερα «ευρεία και αόριστη γλωσσική αναφορά» τους σε τρόφιμα που έχουν «αυξημένη θρεπτική πυκνότητα» παρά στη δημιουργία πολύ πιο συγκεκριμένων συστάσεων.
Το συνιστώμενο ποσοστό των προστιθέμενων σακχάρων δε θα πρέπει να ξεπερνά το κατώφλιο επίπεδο του 10% των ημερήσιων καταλισκόμενων θερμίδων. Σε μια συμβατική δίαιτα 2000 θερμίδων δηλαδή οι 200 θερμίδες (12 κουταλάκια του γλυκού ζάχαρη ή περίπου 1 κουτάκι σακχαρούχου αναψυκτικού) δυνητικά θα μπορούσαν να προέρχονται από τη ζάχαρη. Οι 12 κουταλιές ζάχαρης μπορεί να φαίνονται ως μια υπερβολικά «χαλαρή» σύσταση αλλά θα πρέπει να ληφθεί υπόψη και το γεγονός πως πολλοί Αμερικανοί καταναλώνουν μέχρι και 22 κουταλάκια του γλυκού ζάχαρης ημερησίως. Η σύσταση που αφορά τα σιτηρά ολικής άλεσης (τα μισά από τα σιτηρά να είναι ολικής άλεσης) έρχεται δυνητικά σε ασυμφωνία με τα υπάρχοντα ερευνητικά δεδομένα που υποδεικνύουν όλα τα σιτηρά της καθημερινής μας διατροφής να είναι μη επεξεργασμένα. Επιπρόσθετα, η «χαλαρή» σύσταση για τα σιτηρά σε συνδυασμό με τη σύσταση για τη ζάχαρη πιθανότατα θα μπορούσε να οδηγήσει σε μεγάλες διακυμάνσεις τα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα.
Συνεχίζοντας, οι οδηγίες εστιάζουν στις διατροφικές πηγές του καλίου, του ασβεστίου και τις βιταμίνης D, ενώ καλό θα ήταν να γίνεται επιπρόσθετη αναφορά στον ρόλο και τις διατροφικές πηγές των υπολοίπων βιταμινών και μετάλλων. Αναφορά γίνεται από τις οδηγίες και στην κατανάλωση αλατιού. Η μέση ημερήσια πρόσληψη νατρίου των αμερικανών ανέρχεται σε 3,440 mgr (περίπου 1,5 κγ μαγειρικού αλατιού ημερησίως) τη στιγμή που η σύσταση αφορά επίπεδα των 2300 mgr νατρίου (1 κγ μαγειρικό αλάτι ημερησίως). Αν αυτές οι ποσότητες νατρίου αναχθούν σε γραμμάρια μαγειρικού αλατιού τότε η σύσταση γίνεται 5,75 γραμμάρια μαγειρικού αλατιού ημερησίως και η μέση ημερήσια κατανάλωση στις ΗΠΑ αγγίζει τα 8,6 γραμμάρια μαγειρικού αλατιού ημερησίως. Στα περισσότερα Ευρωπαϊκά κράτη η μέση κατανάλωση αλατιού κυμαίνεται στα 8 – 11 γραμμάρια ημερησίως (1,5 κ.γ. – 2 κ.γ. μαγειρικού αλατιού). Σε σχέση με τις πηγές προέλευσης της κατανάλωσης αλατιού, έρευνες σε Ευρωπαϊκά κράτη έχουν δείξει ότι το 70-75% του προσλαμβανόμενου νατρίου προέρχεται από επεξεργασμένες τροφές και από τα γεύματα εκτός σπιτιού (ενώ ένα 10-15% από φυσικές μη επεξεργασμένες τροφές και ένα 10-15% από την προσθήκη αλατιού κατά τη διάρκεια μαγειρέματος και στο τραπέζι.
Ένα πρόσθετο νέο στοιχείο των οδηγιών αποτελεί η απουσία σύστασης για την διαιτητική χοληστερόλη. Τα τελευταία 50 χρόνια η σύσταση αφορούσε ημερήσια κατανάλωση διαιτητικής χοληστερόλης όχι μεγαλύτερης των 300 χιλιοστογραμμαρίων (mgr). Στις τελευταίες οδηγίες η σύσταση αυτή δεν υπάρχει πλέον καθότι τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι δεν υφίσταται κάποια σχέση ανάμεσα στην κατανάλωση διατροφικής χοληστερόλης και των επιπέδων της χοληστερόλης στο αίμα. Σε συμφωνία και με τα συμπεράσματα της αναφοράς της Αμερικάνικης Καρδιολογικής Εταιρείας (AHA / ACC report) η χοληστερόλη είναι μια θρεπτική ουσία της οποίας η αυξημένη κατανάλωση δεν καθιστά πρόβλημα.
Τέλος, οι οδηγίες φαίνεται επίσης ότι δε λαμβάνουν επαρκώς υπόψη την πρόσφατη (2 μήνες πριν) σύσταση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την μείωση της κατανάλωσης του κόκκινου κρέατος και των επεξεργασμένων κρεάτων, αφού η ανασκόπηση των δεδομένων υπέδειξε αύξηση του κινδύνου εμφάνισης καρκίνου του παχέος εντέρου από την υπερκατανάλωσή τους (50 γραμμάρια επεξεργασμένου κρέατος την ημέρα – δηλαδή λιγότερο από δύο φέτες μπέικον – αυξάνουν τις πιθανότητες εκδήλωσης ορθοκολικού καρκίνου κατά 18%). Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί ότι μέσα στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων των ΗΠΑ η συμβουλευτική επιτροπή που διενέργησε την ανασκόπηση των βιβλιογραφικών δεδομένων συνέστησε να συμπεριληφθεί οδηγία για μείωση του κόκκινου κρέατος και των επεξεργασμένων κρεάτων.
Ανακεφαλαιώνοντας, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το γεγονός πως οι διατροφικές συστάσεις προς τον οποιοδήποτε πληθυσμό και ιδιαίτερα η ερμηνεία τους επηρεάζει καθοριστικά τον τρόπο σίτισης δισεκατομμυρίων ανθρώπων. Στην Ελλάδα ανάλογες οδηγίες είχαν εκδοθεί από το 1999 (http://panacea.med.uoa.gr/topic.aspx?id=178). Πολύ πρόσφατα εκδόθηκαν οι ανανεωμένες διατροφικές συστάσεις προς τον πληθυσμό οι οποίες είναι προσβάσιμες ψηφιακά στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.diatrofikoiodigoi.gr. Κρίνεται λοιπόν σκόπιμο όλοι μας και ιδιαίτερα οι ειδικοί που καθημερινά εξασκούν τη συμβουλευτική να μελετήσουν, όχι απλά να διαβάσουν, αλλά και να συγκρίνουν τις οδηγίες ώστε με τα εξειδικευμένα επιστημονικά και κριτικά φίλτρα που διαθέτουν να οδηγήσουν τους συμπολίτες και καταναλωτές σε επιλογές που δε θα στοχεύουν μόνο στον έλεγχο του σωματικού βάρους αλλά και στη διατήρηση της συνολικής υγείας τους.
