Η διαδικασία της αξιολόγησης σε οποιαδήποτε δραστηριότητα, επιστημονική, εκπαιδευτική,επαγγελματική, καλλιτεχνική, ακόμα και κοινωνική είτε είναι ατομική η ομαδική έχει αποκτήσει τα τελευταία χρόνια την ισχύ και την αναγκαιότητα θεσμού. Η βαθμιαία εξάπλωση και τελικά γενικευμένη επικράτηση της διαδικασίας αξιολόγησης υπήρξε αποτέλεσμα του ανταγωνισμού στη προσφορά προιόντων και υπηρεσιών στη καταναλωτική κοινωνία που ζούμε και στην ανάγκη για βελτίωση της αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας των υπηρεσιών ενός σύγχρονου κράτους..
Στις πρωτόγονες φυλές η αξιολόγηση, αν και δεν υπήρχε σαν έννοια, ήταν εύκολη και εμφανής . Στηριζόταν κυρίως στη μυική ρώμη των ανδρών που τους βοηθούσε στο κυνήγι των ζώων αλλά και στην επιλογή συντρόφου της προτίμησης του. Αργότερα στις αγροτικές κοινωνίες μέτραγε η ποιότητα και ποσότητα της συγκομιδής γεωργικών προιόντων που και αυτά ήταν σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένα από τη βιολογική ισχύ και ικανότητα προσαρμογής σε αντίξοες φυσικές συνθήκες. Τα πράγματα άρχισαν να περιπλέκονται με την έναρξη της βιομηχανικής επανάστασης και της ανάγκης για εκπαίδευση και προσφορά εξειδικευμένης εργασίας. Τότε αν όχι επίσημα οπωσδήποτε όμως στη πράξη άρχισε η εργασία του ατόμου να αξιολογείται από τον εργοδότη κυρίως στον ιδιωτικό τομέα.
Με τη τεχνολογική πρόοδο και την ιλιγγιώδη εξέλιξη των προιόντων και υπηρεσιών η διαδικασία της αξιολόγησης άμεσα η έμμεσα, επίσημα η ανεπίσημα έγινε η αναγκαία αλλά όχι πάντα ικανή συνθήκη της επαγγελματικής ανέλιξης και κοινωνικής αναγνώρισης του ατόμου. Οσο τη φυσική δύναμη υποκαθιστούσε η εγγενής ευφυία, η μόρφωση, η εκπαίδευση και οι δεξιότητες τόσο η διαδικασία της αξιολόγησης γινόταν πιο απαραίτητη αλλά και πιο περίπλοκη στην εφαρμογή της. Τελικά, τουλάχιστον στις ανεπτυγμένες δυτικές κοινωνίες, νομοθετήθηκε με την εφαρμογή εξετάσεων ,συνεντεύξεων, μοριοδότησης, μέτρησης επίτευξης προκαθορισμένων στόχων και πλήθους άλλων μεθόδων και τεχνικών που αξιολογούν την επαγγελματική ικανότητα του ατόμου αλλά όχι απαραίτητα το χαρακτήρα η τη προσωπικότητα του .
Αν για παράδειγμα στον στίβο οι επιδόσεις ενός αθλητή προσφέρουν πιστή και ακριβή αξιολόγηση των ικανοτήτων του ,πως η διαδικασία της αξιολόγησης μπορεί να εφαρμοσθεί σε ένα ιερέα, συγγραφέα, ζωγράφο η ποιητή. Η απουσία μετρήσιμων στόχων μπορεί να αντικατασταθεί από τη προσωπική άποψη του αξιολογητή (αναγνώστη, θρησκευόμενου, κριτικού) που μπορεί να διακατέχεται από ένα έντονο συναισθηματικό και άρα μη αντικειμενικό στοιχείο.
Η διαδικασία της αξιολόγησης περιπλέκεται περισσότερο όταν αφορά σε δημόσια πρόσωπα με έντονη αναγνωρισιμότητα. Πως θα αξιολογηθεί το έργο ενός πολιτικού με ταλέντο στις δημόσιες σχέσεις αλλά μηδενικό έργο σε σύγκριση με το εργατικό, αποτελεσματικό κυβερνητικό στέλεχος που η οποιαδήποτε προβολή στα μέσα μαζικής ενημέρωσης του προκαλεί υστερική κρίση.
Η αξιολόγηση είναι σχετικά πιο εύκολη όταν αφορά σε ομαδικές προσπάθειες για παραγωγή έργου και ιδιαίτερα όταν το αποτέλεσμα της ομαδικής προσπάθειας εκτίθεται προς κρίση σε διεθνές περιβάλλον. Τέτοιες περιπτώσεις είναι οι επιστημονικές εργασίες, οι πρωτοπόρες τεχνολογικά εφευρέσεις ακόμη και η καλλιτεχνική παραγωγή.
Η αξιολόγηση έχει απόλυτη σχέση με τη δυσκολία και το είδος του ζητούμενου έργου που καλείται να φέρει εις πέρας με επιτυχία ο εργαζόμενος. Μπορεί ένας να είναι εξαιρετικός σαν πρόεδρος κοινότητας και εντελώς αποτυχημένος σαν βουλευτής , υπουργός η στέλεχος επιχείρησης.
Η βαθμιαία αλλαγή των ρόλων των φύλων που έχει επισυμβεί στη κοινωνία μας τα τελευταία χρόνια με την είσοδο των γυναικών στη παραγωγή και την αλματώδη άνοδο του μορφωτικού επιπέδου και της εξειδίκευσης της εκπαίδευσης τους σε άλλοτε ανδρικά επαγγέλματα έχει δυσκολέψει ιδιαίτερα το έργο της αξιολόγησης της επαγγελματικής και κοινωνικής τους συνεισφοράς. Πως θα αξιολογήσει κάποιος την απόδοση μιας γυναίκας στο ρόλο της μητέρας η της νοικοκυράς που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να είναι επιτυχημένη στην επαγγελματική της καριέρα η του κουρασμένου από τη εξαντλητική ημέρα πατέρα που καλείται να ζεστάνει το γάλα για το μπιμπερόν του μωρού όταν επιστρέψει στο σπίτι το βράδυ.
Όπως όλες οι μεθοδολογίες και τεχνικές που έχουν αναπτυχθεί για τη ανάπτυξη και πρόοδο της κοινωνίας μας έτσι και η αξιολόγηση, ιδιαίτερα όταν γίνεται αυτοσκοπός, έχει και παρενέργειες. Το άγχος της επίδοσης, ο φόβος της απώλειας της απασχόλησης, η κατάχρηση της εφαρμογής της αξιολόγησης, πολλές φορές για ιδιοτελείς σκοπούς από τους εργοδότες η προισταμένους , μπορεί να οδηγήσει σε νευρώσεις, ψυχοσωματικές διαταραχές ακόμη και αυτοκτονία.
Τελικά νομίζω ότι ο μόνος εχθρός της αξιολόγησης είναι ο θάνατος. Ποτέ δεν έχω ακούσει σε κηδείες να αξιολογείται αρνητικά ο νεκρός.
Κώστας Φαινέκος
