Άρτεμις Παπανδρέου
Ενδοκρινολόγος
[email protected]
H oνομασία της ανάγεται στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν το 1922 ο McCollum και οι συνεργάτες του περιέγραψαν μια λιποδιαλυτή ουσία στο μουρουνέλαιο, που ήταν διαφορετική από την βιταμίνη Α που είχε ήδη ανακαλυφθεί. Την ονόμασαν βιταμίνη D, μιας και ήταν η 4η κατά σειρά βιταμίνη μετά τις A,B,C που ήταν ήδη γνωστές και ανέδειξαν τη σημασία της στην ανάπτυξη υγιών οστών σε πειραματόζωα. Χρειάστηκαν περίπου 40 χρόνια για να φανεί ότι η βιταμίνη D είναι μέρος του ενδοκρινικού συστήματος που ρυθμίζει τα επίπεδα ασβεστίου και φωσφόρου στο αίμα και ότι η ίδια ως ορμόνη επιτελεί σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του μεταβολισμό των οστών και στη λειτουργία του μυοσκελετικού συστήματος.
Μιλώντας σήμερα για βιταμίνη D εννοούμε 2 ουσίες: την εργοκαλσιφερόλη ή βιταμίνη D2 και την χοληκαλσιφερόλη ή βιταμίνη D3. Η βιταμίνη D2 είναι φυτικής προέλευσης και έχει μικρότερη αξία για τον ανθρώπινο οργανισμό, ενώ οι κύριες πηγές της βιταμίνης D3 είναι τα λιπαρά ψάρια , ο κρόκος του αυγού, αλλά και τρόφιμα που προστίθεται βιταμίνη D3 όπως το γάλα, τα δημητριακά, οι μαργαρίνες κ.α.
Η χοληκαλσιφερόλη συντίθεται κατά ένα μεγάλο ποσοστό και στο δέρμα κάτω από την επίδραση της ηλιακής (υπεριώδους) ακτινοβολίας . Αυτή η γνώση, που είναι ευρύτερα διαδεδομένη, οδηγεί στη λαθεμένη αντίληψη που μοιράζεται πολύς κόσμος, ότι δεν υπάρχει πρόβλημα με τα επίπεδα της βιταμίνης D, αφού η χώρα μας έχει μεγάλη ηλιοφάνεια . Στην πραγματικότητα τα επίπεδα της βιταμίνης D στην Ελλάδα ή στην Ιταλία είναι χαμηλότερα από πολλές βόρειες χώρες της Ευρώπης.
Αν αναλογιστούμε ότι το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου εκθέτουμε λιγότερο από το 40% του σώματός μας στον ήλιο (το 40% σημαίνει αμάνικα ρούχα και κοντά παντελόνια ή φούστες) και ότι για να μπορέσει να συντεθεί η βιταμίνη D απαγορεύεται η χρήση αντιηλιακού, τότε εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι μεγάλο μέρος του πληθυσμού-ιδίως οι ηλικιωμένοι-δεν πρόκειται να επωφεληθούν επαρκώς από τον ήλιο, αλλά και όσοι κάνουν ηλιοθεραπεία θα προστατεύσουν το δέρμα τους από την ηλιακή ακτινοβολία για την αποφυγή εμφάνισης καρκίνου του δέρματος. Επίσης προϊούσης της ηλικίας η ικανότητα του δέρματος να συνθέσει βιταμίνη D μειώνεται με αποτέλεσμα να χρειάζεται μεγαλύτερη πρόσληψη βιταμίνης D με την τροφή ή συνηθέστερα με τη χορήγηση συμπληρωμάτων.
Εντός του οργανισμού η βιταμίνη D θα μετατραπεί στο ήπαρ με τη βοήθεια ενός ενζύμου,της 25-υδροξυλάσης, σε 25(ΟΗ)D ή καλσιδιόλη, που είναι η προορμόνη. Με αυτή τη μορφή αποθηκεύεται το μεγαλύτερο μέρος της βιταμίνης D στον οργανισμό μας και αυτόν τον παράγοντα μετράμε στο αίμα όταν προσδιορίζουμε τα επίπεδα της βιταμίνης D.
Θεωρούμε ότι υπάρχει έλλειψη βιταμίνης D όταν τα επίπεδα της 25(ΟΗ)D3 είναι κάτω των 20 ng/ml, ενώ ως ένδεια βιταμίνης D θεωρούμε επίπεδα μεταξύ 21 εως 29 ng/ml. Ο δείκτης μάζας σώματος (ΒΜΙ) παρουσιάζει αντίστροφη συσχέτιση με τα επίπεδα της 25(ΟΗ)D3, που σημαίνει ότι οι παχύσαρκοι έχουν χαμηλότερα επίπεδα 25(ΟΗ)D3 εν συγκρίσει με τα άτομα κανονικού σωματικού βάρους. Διάφορα νοσήματα, χειρουργικές επεμβάσεις και ορισμένα φάρμακα μπορούν να ελαττώσουν την πρόσληψη της βιταμίνης D από το έντερο ή να αυξήσουν τον καταβολισμό της ή την απώλειά της από τα ούρα.
Μέρος της 25(ΟΗ)D3 σταδιακά θα μετατραπεί στα νεφρά με τη βοήθεια ενός άλλου ενζύμου, της 1-α-υδροξυλάσης σε 1,25(ΟΗ) D3 ή καλσιτριόλη, που είναι η ενεργός ορμόνη. Ο ρυθμός της μετατροπής αυτής ελέγχεται από την παραθορμόνη και αυξάνεται στον πρωτοπαθή υπερπαραθυρεοειδισμό. Η δράση της 1,25(ΟΗ) D3 ως ορμόνη είναι κεντρική για τον οργανισμό, μιας και τα περισσότερα κύτταρα εκφράζουν στον πυρήνα τους υποδοχείς VDR, που είναι ο ειδικός υποδοχέας της βιταμίνης D.
Η 1,25(ΟΗ) D3 αυξάνει την απορρόφηση του ασβεστίου και φωσφόρου από το έντερο, ενισχύει την επαναπορρόφηση του ασβεστίου στο νεφρό και συμβάλλει στον οστικό μεταβολισμό με την διαφοροποίηση των οστεοκλαστών και ενεργοποίηση του οστικού μεταβολισμού. Σημαντική είναι και η δράση της στους μύες, ενδυναμώνοντας και αυξάνοντας την αντοχή.
Τα τελευταία χρόνια μεγάλο ενδιαφέρον συγκεντρώνει η εξωσκελετική δράση της βιταμίνης D.
Θέματα αιχμής είναι:
- ο ρόλος της στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και στην ανάπτυξη της φλεγμονής
- η δράση της σε νεοπλάσματα με καταστολή του κυτταρικού πολλαπλασιασμού και της αγγειογενέσεως και με αύξηση της κυτταρικής διαφοροποίησης
- ο ρόλος της στην εμφάνιση του σακχαρώδη διαβήτη τύπου Ι (ινσουλινοεξαρτώμενος ΣΔ) και η σημασία της στη θεραπεία τόσο του ΣΔ Ι, όσο και του ΣΔ ΙΙ.
- ο ρόλος της στην υπέρταση και στην προστασία του καρδιαγγειακού συστήματος
- ο ρόλος της στην λειτουργία του εγκεφάλου και στην εμφάνιση και εξέλιξη ορισμένων νευρολογικών (πχ ν.Πάρκινσον) όσο και ψυχιατρικών νοσημάτων (πχ αυτισμός)
Θα χρειαστεί περισσότερος χρόνος και πολλές ακόμη μελέτες για να καταδειχθεί η σημασία της ορμόνης αυτής και ο ρόλος της σε πολλά από τα προαναφερόμενα ζητήματα. Νέα θέματα ίσως προκύψουν στην πορεία. Η εξερεύνηση πάντως αυτή θυμίζει το ταξίδι του Κολόμβου: ξεκινήσαμε την αναζήτηση προσπαθώντας να κατανοήσουμε το ρόλο της στην ανάπτυξη ορισμένων νοσημάτων των οστών όπως η ραχίτιδα και ανακαλύψαμε ολόκληρη νέα ήπειρο..
