Ελένη Κούστα- Ενδοκρινολόγος
[email protected]
Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών είναι η πιο συχνή ορμονική διαταραχή σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Μια γυναίκα έχει το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών όταν πληρούνται δύο από τα εξής τρία κριτήρια:
- Διαταραχές ή διακοπή της εμμήνου ρύσεως
- Αυξημένα επίπεδα ανδρογόνων (κυρίως τεστοστερόνης) στο αίμα, που μπορεί να οδηγήσουν σε έντονη τριχοφυία στο πρόσωπο (άνω χείλος, παρειές, πηγούνι, λαιμός) και στο σώμα (στήθος κοιλιά, πλάτη), σε ακμή ή σε απώλεια ή λέπτυνση των μαλλιών της κεφαλής
- Υπαρξη πολυκυστικών ωοθηκών στο υπερηχογράφημα, δηλαδή παρουσία αυξημένου αριθμού (12 ή περισσότερα) θυλακίων, τα οποία περιέχουν τα ωάρια, σε κάθε ωοθήκη, μεγέθους >9mm, η/και αυξημένος όγκος των ωοθηκών
Επειδή παρόμοια συμπτώματα προκαλούνται και από άλλες ορμονικές διαταραχές, σε ορισμένες περιπτώσεις ο γιατρός κρίνει απαραίτητο να γίνουν και άλλες ορμονικές εξετάσεις για να σιγουρευτεί για την διάγνωση.
Αίτια
Είναι πιθανόν το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών να είναι μια κληρονομική διαταραχή, αλλά το πως κληρονομείται δεν είναι γνωστό. Είναι επίσης πιθανόν περισσότερα από ένα γονίδια να συμβάλλουν στα χαρακτηριστικά της νόσου. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι τα συμπτώματα της νόσου τροποποιούνται σε μεγάλο βαθμό από εξωγενείς παράγοντες όπως το βάρος του σώματος, η δίαιτα και η άσκηση.
Συχνότητα
Περίπου 6-10% των γυναικών έχουν σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών. Περίπου 20% των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας έχουν πολυκυστικές ωοθήκες στο υπερηχογράφημα, αλλά λιγότερες από τις μισές από αυτές τις γυναίκες εμφανίζουν τα συμπτώματα του συνδρόμου.
Συμπτώματα
Τα πιο συχνά συμπτώματα είναι έντονη τριχοφυία, ακμή και διαταραχές ή διακοπή της εμμήνου ρύσεως. Η υπογονιμότης και η παχυσαρκία μπορεί επίσης να είναι μέρος του συνδρόμου.
Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών εμφανίζεται στην εφηβεία ή στην αρχή της 3ης δεκαετίας της ζωής. Υπάρχει μεγάλη ποικιλομορφία στα συμπτώματα και στα βιοχημικά χαρακτηριστικών του συνδρόμου, όπως και στον συνδυασμό και στην ένταση των συμπτωμάτων. Δηλαδή, ενώ μερικές γυναίκες έχουν το σύνδρομο μπορεί να μην εμφανίζουν έντονη τριχοφυία ή ακμή, και άλλες μπορεί να έχουν αυτά τα συμπτώματα χωρίς όμως να έχουν διαταραχές της εμμήνου ρύσεως.
Μακροπρόθεσμες συνέπειες του συνδρόμου
Τα τελευταία χρόνια έγινε γνωστό ότι το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών δεν αποτελεί απλώς ένα συνδυασμό υπερανδρογοναιμίας και διαταραχών της εμμήνου ρύσεως, αλλά έχει σημαντικές μακροπρόθεσμες μεταβολικές επιπτώσεις όπως υπερινσουλιναιμία και αντίσταση στην ινσουλίνη, παχυσαρκία, υπερλιπιδαιμία (αυξημένη χοληστερόλη η/και τριγλυκερίδια) και αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση διαβήτη τύπου 2 (σακχαρώδη διαβήτη των ενηλίκων).
Περίπου 10-38% των γυναικών με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών είναι παχύσαρκες. Τα αίτια που οδηγούν στην εμφάνιση της παχυσαρκίας στις γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών δεν είναι γνωστά. Η παχυσαρκία επιδεινώνει τις ορμονικές διαταραχές και τα συμπτώματα του συνδρόμου. Οι παχύσαρκες γυναίκες με το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών είναι πιο πιθανόν να εμφανίσουν έντονη τριχοφυία, διαταραχές της εμμήνου ρύσεως, υψηλότερα επίπεδα ανδρογόνων στο αίμα και υπογονιμότητα σε σχέση με τις γυναίκες με το σύνδρομο οι οποίες διατηρούν το βάρος τους στα φυσιολογικά όρια.
Η αντίσταση στην ινσουλίνη και η υπερινσουλιναιμία εμφανίζονται πιο συχνά στις γυναίκες με το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, οι οποίες έχουν διαταραχές της εμμήνου ρύσεως και κεντρική κυρίως παχυσαρκία (δηλαδή εναπόθεση του λιπώδους ιστού στην κοιλιά και στον κορμό).
Επίσης οι γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών μπορεί να εμφανίσουν πρώιμες διαταραχές στα αγγεία (όπως διαταραχές στην λειτουργία του ενδοθηλίου, χρόνια αγγειακή φλεγμονή και πάχυνση του ενδοθηλίου), οι διαταραχές αυτές εμφανίζονται συνήθως σε μεγαλύτερα στην ηλικία άτομα και δηλώνουν πρώιμη αθηρωμάτωση. Δεν έχει διευκρινιστεί ακόμη αν οι γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών εμφανίζουν συχνότερα καρδιαγγειακά νοσήματα σε σύγκριση με τις γυναίκες που δεν έχουν πολυκυστικές ωοθήκες.
Εχει βρεθεί ότι ο κίνδυνος εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη είναι μεγαλύτερος (περίπου τετραπλάσιος) στις γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό. Ο κίνδυνος εμφάνισης παθολογικής καμπύλης γλυκόζης (που είναι μια προδιαβητική κατάσταση) είναι επίσης μεγαλύτερος στις γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Επιπλέον η εμφάνιση της παθολογικής καμπύλης γλυκόζης και του διαβήτη συμβαίνει νωρίτερα στις γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών σε σχέση με τον υπόλοιπο πληθυσμό, δηλ στην 4η-5η δεκαετία της ζωής.
Ακόμη, ο διαβήτης στην εγκυμοσύνη (ο οποίος εξαφανίζεται συνήθως μετά την εγκυμοσύνη, αλλά μπορεί να ξαναεμφανιστεί αργότερα στη ζωή) είναι συχνότερος σε γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών.
Οι διαταραχές στο μεταβολισμό της γλυκόζης και ο σακχαρώδης διαβήτης εμφανίζονται συχνά και σε συγγενείς 1ου βαθμού γυναικών με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών.
Παρόλο που αυτές οι παρατηρήσεις είναι ανησυχητικές, δεν πρέπει να παρεμηνευτούν, και πρέπει να τονιστεί ότι ο αυξημένος κίνδυνος για διαβήτη αφορά κυρίως τις παχύσαρκες γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών που εμφανίζουν διαταραχές της εμμήνου ρύσεως και υπερανδρογοναιμία. Οι λετπόσωμες γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών έχουν πολύ μικρότερο κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη.
Θεραπεία
Η θεραπεία του συνδρόμου των πολυκυστικών ωοθηκών εξαρτάται από τα συμπτώματα που έχει η κάθε γυναίκα. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η σωστότερη αρχική θεραπεία αφορά την απώλεια βάρους και την αλλαγή στον τρόπο ζωής (διακοπή καπνίσματος, μείωση αλκοόλ, άσκηση) ειδικά για τις παχύσαρκες γυναίκες με το σύνδρομο. Στις παχύσαρκες γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών η απώλεια βάρους μπορεί- σε κάποιο βαθμό- να βελτιώσει τις μεταβολικές διαταραχές, τις διαταραχές της εμμήνου ρύσεως, τον έντονη τριχοφυία και την υπογονιμότητα.
Αν τα κύρια σύμπτωματα της γυναίκας έχουν σχέση με τα αυξημένα επίπεδα των αδρογόνων στο αίμα, όπως ο έντονη τριχοφυία και η ακμή, τότε χορηγούνται αντιανδρογόνα, συνήθως σε συνδυασμό με οιστρογόνα με την μορφή αντισυλληπτικού. Κατά την διάρκεια της θεραπείας πρέπει να γίνεται έλεγχος της ηπατικής λειτουργίας. Σε πιο ήπιες περιπτώσεις αρκεί η αισθητική θεραπεία, χωρίς φαρμακευτική αγωγή.
Αν οι διαταραχές της εμμήνου ρύσεως είναι το κύριο σύμπτωμα της νόσου, τότε χορηγείται είτε αντισυλληπτικό χάπι ή συνθετικά προγεστερινοειδή κυκλικά. Αν υπάρχει υπογονιμότης η κιτρική κλομιφένη είναι η θεραπεία 1ης επιλογής για πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας. Περίπου 25% των γυναικών στις οποίες χορηγείται το φάρμακο παρουσιάζουν αντίσταση στην κλομιφένη και χρειάζονται θεραπεία είτε με ορμονικές ενέσεις (γοναδοτροφίνες) είτε με μετφορμίνη (μόνον ή σε συνδυασμό με την κλομιφένη).
Η μετφορμίνη είναι ένα φάρμακο το οποίο βοηθάει την αντίσταση στην ινσουλίνη και χρησιμοποιείται εδώ και πολλά χρόνια για την θεραπεία του σακχαρώδους διαβήτη. Η χορήγησή του σε γυναίκες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών μπορεί να βοηθήσει στις διαταραχές της εμμήνου ρύσεως και στην υπογονιμότητα, αλλά και να βελτιώσει την υπερανδρογοναιμία.
