Λιακοπούλου Αγγελική, φοιτήτρια ιατρικής σχολής παν/μίου Ιωαννίνων
Ο ύπνος αποτελεί ζωτική ανάγκη και απαραίτητη προϋπόθεση για καλή υγεία τόσο σωματική όσο και ψυχική. Είναι μια ιδιαίτερα ευεργετική και απολαυστική διαδικασία κατά την οποία το σώμα μας ξεκουράζεται και ο εγκέφαλός μας ανασυγκροτείται. Δεν είναι λοιπόν ο ύπνος μια αδρανής κατάσταση, αλλά μια πολύπλοκη λειτουργική οντότητα. Κατά μέσο όρο, ένας ενήλικας έχει ανάγκη από 7-8 ώρες ύπνου• αυτό σημαίνει οτι περνάμε το ένα τρίτο της ζωής μας σε κατάσταση ύπνου!
Η έγερση του ατόμου μετά τον ύπνο συνοδεύεται φυσιολογικά από αίσθημα ευχαρίστησης και διάθεση για ανάληψη δραστηριοτήτων. Ωστόσο, η αλήθεια για πολλούς ανθρώπους (9-11%), ηλικίας κυρίως άνω των 45 ετών, είναι πολύ διαφορετική: η αφύπνηση δε συνοδεύεται από αίσθημα ξεκούρασης και ευεξίας• αντίθετα υπερισχύουν η κόπωση, η υπνηλία, ο πονοκέφαλος, η κακοδιαθεσία.
Μια πολύ συχνή αιτία πρόκλησης των παραπάνω συμπτωμάτων είναι το σύνδρομο απνοιών κατα τον ύπνο (ΣΑΥ). Το σύνδρομο αυτό είναι μία διαταραχή που χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια πλήρους ή μερικής απόφραξης των ανώτερων αεραγωγών κατα τη διάρκεια του ύπνου, που οδηγούν σε διακοπή (άπνοια) ή σημαντική ελάττωση (υπόπνοια) της ροής του αναπνεόμενου αέρα. Αυτά τα επεισόδια διαταραχής του αερισμού συνήθως συνοδεύονται από έντονο ροχαλητό, υποξαιμία και πολλές φορές καταλήγουν σε αφυπνήσεις με αποτέλεσμα κατακερματισμό του ύπνου.
Το ΣΑΥ είναι μια συχνή πάθηση καθώς φαίνεται να αφορά πάνω από 4% των αντρών και 2% των γυναικών μέσης ηλικίας, χωρίς βέβαια να αποκλείονται και άλλες ηλικιακές ομάδες. Οι ασθενείς με ΣΑΥ αναφέρουν κυρίως τα συμπτώματα της νόσου κατά τη διάκεια της μέρας, ενώ οι σύντροφοί τους παραπονούνται για τα συμπτώματα κατά τη διάρκεια της νύχτας (ιδιαίτερα για το έντονο ροχαλητό!)
-Ποιά είναι τα χαρακτηρηστικά του ΣΑΥ;
-Το κύριο πρόβλημα ασθενών με ΣΑΥ είναι η απόφραξη του φαρυγγικού αυλού, η οποία εμφανίζεται χαρακτηριστικά κατα την είσοδο στον ύπνο.
Ως αποφρακτική άπνοια χαρακτηρίζεται η κατάσταση εκείνη κατα την οποία εκδηλώνεται παροδική και επαναλαμβανόμενη εισπνευστική κυρίως αλλά και εκπνευστική απόφραξη του φάρυγγα (σύμπτωση των τοιχωμάτων του φαρυγγικού αυλού κατα τη διάρκεια του ύπνου). Συγκεκριμένα, οι μύες της μαλθακής υπερώας, της σταφυλής, της γλώσσας και της αμυγδαλής χαλαρώνουν, στενεύοντας τους αεραγωγούς σε βαθμό τέτοιο που να αποφράσσονται. Ως εκ τούτου, η αναπνοή σταματά για λίγα δευτερόλεπτα, η παροχή οξυγόνου στο σώμα διακόπτεται και η αποβολή διοξειδίου του άνθρακα αναστέλλεται. Λόγω αυτού, “ξυπνάει για λίγο ο εγκέφαλος”, ανοίγουν ξανά οι αεραγωγοί και ενεργοποιείται εκ νέου η αναπνοή. Αυτό συμβαίνει πολλές φορές μέσα σε μία βραδιά στα άτομα με ΣΑΥ και δεν τους επιτρέπει να κοιμούνται σωστά.
Κύριο χαρακτηριστικό της κατάστασης αυτής είναι το βαρύ ροχαλητό, το οποίο διακόπτεται για κάποιο χρονικό διάστημα, με επάνοδο της αναπνοής με “βίαιο” και θορυβώδη τρόπο αλλά και με αφύπνιση.
Ως κεντρικής αιτιολογίας άπνοιες χαρακτηρίζονται -απλουστευμένα- αυτές που προκύπτουν από ένα πρόβλημα ενεργοποίησης των αναπνευστικών μυών από τον εγκέφαλο. Το είδος αυτό της άπνοιας γίνεται αντιληπτό με τη διακοπή της ροής αέρος με σύγχρονη καταστολή των αναπνευστικών κινήσεων ή εκδήλωση περιοδικής αναπνοής.
Ως μικτού τύπου χαρακτηρίζεται η άπνοια που αρχίζει ως κεντρικού και καταλήγει ως αποφρακτικύ τύπου.
Όπως προαναφέρθηκε, στην υπόπνοια η ροή του αέρα δε διακόπτεται τελείως, αλλά μειώνεται σε ποσοστό άνω του 50%. Επειδή οι συνέπειες της υπόπνοιας στον πάσχοντα είναι παρόμοιες, υιοθετήθηκε ο Δείκτης Άπνοιας – Υπόπνοιας (ΑΗΙ), που θεωρείται παθολογικός όταν το άθροισμα των επεισοδίων άπνοιας – υπόπνοιας είναι μεγαλύτερο των 10 ανα ώρα (ΑΗΙ>10/ώρα) και διάρκεια άνω των 10sec.
-Ποιές είναι οι κλινικές εκδηλώσεις του ΣΑΥ;
– Οι κυριότερες κλινικές εκδηλώσεις του ΣΑΥ είναι δύο: το έντονα ηχηρό και διακοπτόμενο ροχαλητό κατα τη διάρκεια του ύπνου και η ακατανίκητη υπνηλία την ημέρα. Τις περισσότερες φορές, οι πάσχοντες δεν αντιλαμβάνονται το πρόβλημα το βράδυ, παρα μόνο αν η άπνοια είναι μεγάλης διάρκειας οπότε πετάγονται από το κρεββάτι με αίσθημα “πνιξίματος”.
Άλλα συχνα συμπώματα είναι:
- Αίσθημα ανεξήγητης κόπωσης. Παρά το οτι κοιμούνται πολλές ώρες, οι πάσχοντες αναφέρουν οτι δεν ικανοποιούνται από τον ύπνο τους και ξυπνούν το πρωί κουρασμένοι και κακοδιάθετοι. Ο ύπνος τους δεν είναι αποδοτικός, άσχετα αν κοιμηθούν 5 ή 15 ώρες, όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν.
- Διακοπές της αναπνοής κατα τον ύπνο. Αυτό γίνεται αντιληπτό κυρίως από το σύντροφο του πάσχοντος που τον “σκουντά” για να πάρει ανάσα, φοβούμενος οτι δε θα ξαναρχίσει να αναπνέει. Βέβαια, σε παρατεταμένη άπνοια επέρχεται αυτόματα αφύπνιση. Το σύμπτωμα αυτό θεωρείται παθογνωμονικό σημείο του ΣΑΥ.
- Ανήσυχος και προβληματικός ύπνος. Συχνά παρατηρούνται άσκοπες ή και συγκροτημένες κινήσεις κατα τη διάρκεια του ύπνου, χωρίς αυτό να το αντιλαμβάνεται ο πάσχων, π.χ: απότομες κινήσεις χεριών και ποδιών, συνεχείς αλλαγές θέσης κ.α.
Σπανιότερα συμπτώματα είναι:
- Πρωινή κεφαλαλγία
- Απότομη έγερση από το κρεββάτι, με αίσθημα πνιγμονής
- Μείωση σεξουαλικής επιθυμίας
- Νυκτουρία
- Νυκτερινές εφιδρώσεις.
– Πώς γίνεται η διάγνωση;
-Για τη διάγνωση του ΣΑΥ χρησιμοποιείται η πολυπαραμετρική μελέτη ύπνου. Συνήθως πραγματοποιείται σε εργαστήριο ύπνου, και παρέχει όλες τις πληροφορίες για παράγοντες όπως η διάρκεια και η ποιότητα του ύπνου, η αναπνοή, η θέση του σώματος και ο καρδιακός ρυθμός. Άλλος τρόπος για να διαγνωστεί το ΣΑΥ είναι η παλμική οξυμετρία, η οποία μετρά την ποσότητα οξυγόνου στο αίμα ανά πάσα στιγμή. Οι καταγραφές αυτές μπορούν να πραγματοποιηθούν κατά τη διάρκεια της νύχτας και στο σπίτι. Η καταγραφή αυτή μπορεί να γίνει απλά και με αναίμακτη μέθοδο (π.χ. με αισθητήρα που φοριέται στο δείκτη του χεριού).
-Ποιά είναι η θεραπευτική αντιμετώπιση του ΣΑΥ;
-Για τον καθορισμό της θεραπείας λαμβάνονται υπόψη η βαρύτητα της κλινικής εικόνας, τα ευρήματα της πολυπαραμετρικής μελέτης, τα συνυπάρχοντα προβλήματα υγείας (ΧΑΠ, καρδιαγγειακές νόσους, ενδοκρινοπάθειες- με πιο χαρακτηριστική τη μεγαλακρία) και οι πιθανές ανατομικές ανωμαλίες της περιοχής.
Τα συντηρητικά μέτρα που συστήνονται σε κάποιον που πάσχει από ήπια μορφή ΣΑΥ είναι συμβουλές για μείωση σωματικού βάρους, αποφυγή κατασταλτικών του ΚΝΣ (οινόπνευμα, υπναγωγά φάρμακα), αποφυγή καπνίσματος, αποφυγή βαριών δείπνων προ της κατάκλισης, κατάληψη πλάγιας θέσης στον ύπνο.
Ο πλεον αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης μέτριου και σοβαρού ΣΑΥ είναι η εφαρμογή συνεχούς θετικής πίεσης στους ανώτερους αεραγωγούς (CPAP). Ειδικότερα, εφαρμόζεται στη μύτη μια προσωπίδα που παρέχει αέρα υπο πίεση, παρεμποδίζοντας τη σύμπτωση των φαρυγγικών τοιχωμάτων.
Στόχος της CPAP είναι η κατάργηση των επεισοδίων άπνοιας-υπόπνοιας αλλά και του ροχαλητού σε όλες τις φάσεις και τις θέσεις του ύπνου. Η επιτυχής εφαρμογή της θεραπείας αυτής έχει άμεσα αποτελέσματα (κατάργηση απνοιών, υπνηλίας, ροχαλητού) αλλά και απώτερα (προστασία καρδιαγγειακού, αναπνευστικού συστήματος κ.α)
Η χειρουργική θεραπεία αποτελεί δεύτερης γραμμής τρόπο αντιμετώπισης του ΣΑΥ και δεν έχει τοσο θεαματικά αποτελέσματα σε σύγκριση με τη CPAP. Το ροχαλητό καταργείται (ικανοποιημένος ο σύντροφος!), όχι όμως και οι άπνοιες κατα τον ύπνο.
Αξίζει, τέλος, να σημειώσουμε οτι
η αναγνώριση και η αντιμετώπιση του ΣΑΥ είναι αναγκαίες για την αποφυγή σοβαρών επιπτώσεων στη καθημερινή ζωή του πάσχοντος και του περιβάλλοντός του. Ενδεικτικά αναφέρουμε οτι ένας μεγάλος αριθμός τροχαίων ατυχημάτων οφείλεται στην υπνηλία του οδηγού, που ενδεχομένως θα μπορούσε να αποφευχθεί, εαν αυτός έπασχε από ΣΑΥ. Επίσης χειριστές μηχανημάτων, οδηγοί και άλλοι επαγγελματίες θα ήταν σκόπιμο να εξεταστούν για ΣΑΥ, αξιολογώντας τη σχετική συμπτωματολογία που τυχον παρουσιάζουν, με σκοπό τη πρόληψη ατυχημάτων.
