Αμαλίας Στουρνάρα,Κοινωνικής Λειτουργού
Σε όλες τις ανεπτυγμένες κοινωνίες, στόχος των πολιτικών για τους ηλικιωμένους είναι η παραμονή τους στην κοινότητα και το οικογενειακό τους περιβάλλον, ώστε να συνεχίσουν να συμμετέχουν ως ενεργά μέλη στη ζωή της κοινότητας. Η συμμετοχή των ηλικιωμένων σε κοινωνικές δραστηριότητες της κοινότητας και της οικογένειάς τους, περιορίζει την ψυχολογική αποστασιοποίηση και περιθωριοποίηση τους. Από την άλλη πλευρά, η πλειοψηφία των ηλικιωμένων έχει εξασφαλίσει σύνταξη και ιατρο-φαρμακευτική περίθαλψη για την ανεκτή κάλυψη των οικονομικών τους αναγκών και την προστασία της υγείας τους. Όμως, ένας σημαντικός αριθμός ηλικιωμένων στερείται των προϋποθέσεων για να αντεπεξέλθει στις καθημερινές του ανάγκες
Στην Ελλάδα λειτουργεί ακόμη σε ένα βαθμό το άτυπο δίκτυο φροντίδας για τα ηλικιωμένα άτομα (οικογένεια, συγγενείς, φίλοι, γειτονιά), με αποτέλεσμα οι ηλικιωμένοι να μην κάνουν εκτεταμένη χρήση των υπηρεσιών που προσφέρονται. Παρ΄ όλα αυτά, οι ανάγκες των ηλικιωμένων και η έκταση της ευθύνης που καλείται να καλύψει η οικογένεια διαφέρουν για την τρίτη (65-74ετών) και τέταρτη ηλικία (74+ ετών). Είναι σύνηθες το φαινόμενο άτομα τρίτης ηλικίας, ιδίως γυναίκες, να βοηθούν τα παιδιά τους (φύλαξη εγγονιών, φροντίδα για το σπίτι, οικονομική συνδρομή). Τα πράγματα αλλάζουν στην τέταρτη ηλικία, με την βιολογική φθορά, τις ασθένειες και την αύξηση των ατυχημάτων. Στη φάση αυτή, η οικογένεια συνήθως αδυνατεί να ανταποκριθεί ικανοποιητικά στις ανάγκες του ηλικιωμένου. Για να συνεχίσει το ηλικιωμένο άτομο να ζει με αξιοπρέπεια και αυτοσεβασμό, έχει ανάγκη από συμπαράσταση, στο βαθμό που μειώνεται η κοινωνική, συναισθηματική και οικονομική του αυτάρκεια.
Η γήρανση του πληθυσμού στις ανεπτυγμένες χώρες, φαινόμενο με ιδιαίτερη ένταση και στην Ευρωπαϊκή ήπειρο, συσχετίζεται με τη μείωση της γεννητικότητας και την αύξηση του προσδόκιμου της επιβίωσης και καταγράφεται ως κοινωνικό φαινόμενο με ιδιαίτερα δυσμενείς όρους. Πρόσφατα, η στατιστική υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης εκτίμησε ότι στις αρχές της τρέχουσας δεκαετίας ο πληθυσμός των χωρών μελών της που αποτελούνταν από άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 60 ετών κάλυπτε περισσότερο από 15% του συνολικού πληθυσμού, ενώ το 3,5% του συγκεκριμένου πληθυσμού αποτελούνταν από άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 80 ετών. Οι αναλογίες αυτές, όπως αποδεικνύουν οι δημογραφικές έρευνες θα παρουσιάσουν αυξητική τάση τον παρόντα αιώνα. Έρευνες που διεξήχθησαν σε χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έδειξαν ότι στη διάρκεια των προσεχών 20 χρόνων, η αύξηση της διάρκειας ζωής θα επιμηκύνει τις περιόδους στις οποίες ηλικιωμένα άτομα θα βρίσκονται σε κατάσταση αναπηρίας ή εξάρτησης.
Όπως φαίνεται λοιπόν, η κατάσταση απαιτεί το σχεδιασμό και την εφαρμογή μέτρων πολιτικής. Για το λόγο αυτό, στη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών, σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες δοκιμάζεται η εφαρμογή, κάτω από την άμεση ευθύνη των δημόσιων αρχών και στις περισσότερες περιπτώσεις με την ουσιαστική συμμετοχή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των αποκαλούμενων «εναλλακτικών μορφών φροντίδας για την Τρίτη Ηλικία:(γηριατρικό νοσοκομείο ημέρας, θεραπεία στο σπίτι, νοσηλεία στο σπίτι, φροντίδα στο σπίτι).
Ποιες όμως είναι οι συγκεκριμένες ανάγκες των ηλικιωμένων;
Οι ηλικιωμένοι, όπως και όλοι οι άνθρωποι, έχουν ανάγκη:
Πρώτον, από ικανοποιητική σε ποσότητα και θρεπτικά συστατικά τροφή, σωστό ρουχισμό και υπόδηση, καθαριότητα, αξιοπρεπή κατοικία με επαρκή θέρμανση, μεταφορά και μετακίνηση, οικιακή βοήθεια
Δεύτερον, παραμονής στο σπίτι με συντροφιά, ανθρώπινες σχέσεις, ζεστασιά, αγάπη, στοργή, ενσωμάτωση στην οικογένεια, χωρίς το συναίσθημα ότι είναι βάρος στους άλλους. Σεβασμό της ελευθερίας τους να ζουν με το δικό τους τρόπο και ρυθμό. Αυτοσεβασμό και αυτονομία. Ακύρωση της απομόνωσης και της απόρριψης από την οικογένεια και την κοινότητα.
Τρίτον, ικανοποιητική σε ποσότητα και ποιότητα ιατροφαρμακευτική κάλυψη και νοσοκομειακή περίθαλψη, με σεβασμό στην προσωπικότητά τους και όχι καταρράκωση της υπερηφάνειας τους.
Τέταρτον, δραστηριότητα, απασχόληση, εκπαίδευση, επικοινωνία, προσφορά και αναγνώριση της προσφοράς, κοινωνικές επαφές, διασκέδαση, νέα ενδιαφέροντα, πνευματικά ερεθίσματα, προσδοκίες.
Πέμπτον, εξασφάλιση δυνατότητας να ζουν και κινούνται ανεξάρτητα στο χώρο τους.
Έκτον, έγκαιρη και σωστή ενημέρωση για τα θέματα που τους αφορούν
Έβδομο, πρόσβαση σε υπηρεσίες μέσα στην κοινότητα ή κατ’ οίκον βοήθεια και νοσηλεία
Η μοναξιά, το χαμηλό βιοτικό επίπεδο, τα προβλήματα που προκαλούν οι διάφορες ασθένειες, το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, οι δυσχερείς συνθήκες μεταφοράς και επικοινωνίας, οι ανεπαρκείς υπηρεσίες υγείας και η περιορισμένη πρόσβαση των ατόμων που ανήκουν στα κατώτερα εισοδηματικά κλιμάκια, η λανθασμένη κοινωνική συμπεριφορά απέναντι στους ηλικιωμένους, η έλλειψη σεβασμού στα ανθρώπινα δικαιώματα των ηλικιωμένων, η απώλεια της αυτονομίας και η ανάγκη βοήθειας τρίτου προσώπου αποτελούν τα πιο σημαντικά προβλήματα των ηλικιωμένων.
Η Διεθνής Ομοσπονδία Γήρατος συνδέει τα δικαιώματα των ηλικιωμένων με τις έννοιες της ανεξαρτησίας, της συμμετοχής, της περίθαλψης, της ολοκλήρωσης της προσωπικότητας και της αξιοπρέπειας. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο εισόδημα, την απασχόληση, την πρόσβαση σε προγράμματα εκπαίδευσης και ειδίκευσης, στη διαβίωση σε ασφαλές περιβάλλον, στην παραμονή στο σπίτι, στην ενεργό συμμετοχή στην κοινωνία και στη διαδικασία ανάπτυξης της χώρας της οποίας αποτελούν πολίτες.
Βασικές αρχές του προγράμματος «ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ»
Τις δύο τελευταίες δεκαετίες πολλά νεωτεριστικά κοινοτικά προγράμματα βοήθειας στο σπίτι, νοσηλείας στο σπίτι και γενικότερα φροντίδας ηλικιωμένων ατόμων, αλλά και ατόμων με αναπηρίες έχουν αναπτυχθεί σε πολλά μέρη του κόσμου. Τα προγράμματα αυτά εφαρμόζονται συνήθως από την Τοπική Αυτοδιοίκηση και από Μη Κυβερνητικές/ Εθελοντικές Οργανώσεις ή την Εκκλησία. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, προγράμματα αυτού του τύπου οργανώνονται από ιδιωτικούς φορείς σε επιχειρηματική (κερδοσκοπική) βάση. Τα πιο οργανωμένα και καθολικά προγράμματα απαντώνται σε αναπτυγμένες χώρες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν τα προγράμματα της Αυστραλίας,της Δανίας,της Νορβηγίας και της Μεγάλης Βρετανίας.
Η βάση της ανάπτυξης των προγραμμάτων αυτών είναι η αποδοχή των ακόλουθων αρχών :
- Η φροντίδα στο σπίτι θεωρείται δικαίωμα του πολίτη, μια και είναι ο μόνος τρόπος να εξασφαλιστεί η παραμονή του στο περιβάλλον και την κοινότητα που επιλέγει να ζήσει, όταν αντιμετωπίζει προβλήματα αυτοεξυπηρέτησης.
- Η παραμονή σε νοσοκομείο ή ίδρυμα πρέπει να περιορίζεται στο αναγκαίο χρονικό διάστημα που ωφελεί τον πολίτη.
- Η φροντίδα στο σπίτι στοχεύει στην διατήρηση της ψυχικής υγείας του πολίτη, την οποία υποσκάπτει η ανημποριά , η απομόνωση, η απόρριψη και η απομάκρυνση από την κοινωνική συναναστροφή και συμμετοχή.
Φιλοσοφία του προγράμματος:
Τα συγκεκριμένα προγράμματα, υιοθετώντας τις διακηρύξεις για τα δικαιώματα των ηλικιωμένων και λαμβάνοντας υπόψη τις βασικές ανάγκες τους, πρεσβεύουν :
- Την παραμονή των ηλικιωμένων στο φυσικό και κοινωνικό τους περιβάλλον
- Τη διατήρηση της συνοχής της οικογένειας του ηλικιωμένου
- Την αποφυγή χρήσης ιδρυματικής φροντίδας.
- Τη βελτίωση και διασφάλιση της ποιότητας ζωής τους
- Την παροχή υποστηρικτικών υπηρεσιών σε όλη την οικογένεια
- Τη σύνδεση των συγκεκριμένων προγραμμάτων με άλλα οργανωμένα προγράμματα που λειτουργούν στην κοινότητα
Στόχος των προγραμμάτων είναι η παροχή οργανωμένης και συστηματικής φροντίδας από ειδικούς επιστήμονες, στελέχη, εθελοντές και φορείς κοινωνικής αλληλεγγύης της κοινότητας σε μη αυτοεξυπηρετούμενους ηλικιωμένους, με προτεραιότητα σε αυτούς που διαβιούν μόνοι τους ή που το εισόδημά τους δεν τους επιτρέπει να εξασφαλίσουν τις απαιτούμενες υπηρεσίες εξυπηρέτησης.
Τα προγράμματα αυτά εντάσσονται στο πλαίσιο των Πρωτοβάθμιων Υπηρεσιών Κοινωνικής Φροντίδας. Με τις δράσεις αυτές διευρύνονται ποσοτικά και ποιοτικά οι υπηρεσίες Πρωτοβάθμιας κοινωνικής φροντίδας που παρέχονται στους πολίτες. Παρέχονται υπηρεσίες Κοινωνικής Εργασίας, Νοσηλευτικής Φροντίδας, Οικογενειακής Οικιακής Βοήθειας και ανάπτυξης των κοινωνικών και λειτουργικών δεξιοτήτων των ηλικιωμένων, για την κάλυψη βασικών τους αναγκών, με δυνατότητα επέκτασης του είδους και του εύρους των υπηρεσιών αυτών. Δίδεται προτεραιότητα στην φροντίδα των ηλικιωμένων που ζουν μόνοι τους ή με την οικογένειά τους και αντιμετωπίζουν κινδύνους απομόνωσης, αποκλεισμού, επιβίωσης, υπερβολικής επιβάρυνσης και κρίσης της οικογένειάς τους, και κινδυνεύουν πρώιμα ή σε υπέρμετρο βαθμό να κάνουν χρήση ιδρυματικής φροντίδας και να υποστούν επιδείνωση της ποιότητας της ζωής τους
Το πρόγραμμα “Βοήθεια στο Σπίτι” είναι ένα δίκτυο υπηρεσιών, που υλοποιείται από ειδικευμένο προσωπικό και εθελοντές. Το πρόγραμμα στελεχώνεται από κοινωνικούς λειτουργούς, νοσηλευτές και οικογενειακούς βοηθούς , και από εθελοντές.
Οι παρεχόμενες υπηρεσίες περιλαμβάνουν την παροχή:
- Πρώτον, Κοινωνικής εργασίας:
- Συμβουλευτική οικογένειας
- Αντιμετώπιση κοινωνικοπρονοιακών θεμάτων
- Συνεργασία με φορείς της κοινότητας.
- Εκπαίδευση εθελοντών.
- Παραπομπές.
- Δεύτερον, Νοσηλευτικής φροντίδας:
- Συνοδεία
- Ατομική υγιεινή
- Νοσηλευτικές πράξεις.
- Εκπαίδευση οικογένειας.
- Συνεργασία με μονάδες υγείας
- Αγωγή υγείας
- Τρίτον, Οικογενειακής βοήθειας:
- Καθαριότητα κατοικίας
- Βοήθεια στην ατομική υγιεινή
- Σίτιση
- Συντροφιά
- Εξωτερικές εργασίες
Οι κοινωνικοί λειτουργοί εντοπίζουν, καταγράφουν τις ανάγκες και σχεδιάζουν ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα φροντίδας. Παράλληλα, συνεργάζονται με την τοπική κοινωνία και τους εθελοντές για να πλαισιώσουν το Πρόγραμμα. Οι νοσηλευτές, με προγραμματισμένες επισκέψεις στο σπίτι, αναλαμβάνουν την ατομική και φαρμακευτική φροντίδα και μεριμνούν για την ιατρική παρακολούθηση και την εξασφάλιση υγιεινών συνθηκών διαβίωσης. Οι οικογενειακοί βοηθοί, αναλαμβάνουν όλες τις λεπτομέρειες που διευκολύνουν την καθημερινή διαβίωση του ηλικιωμένου.
Στην Ελλάδα, Προγράμματα “Βοήθεια στο Σπίτι”, εφαρμόστηκαν πιλοτικά από ορισμένους δήμους και κοινότητες της χώρας καθώς και από τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό, αλλά ήταν περιορισμένης εμβέλειας. Ουσιαστικά το πρόγραμμα γίνεται θεσμός από το φθινόπωρο του 1996, όταν λειτούργησαν 5 μονάδες στο Δήμο Περιστερίου, διασυνδεδεμένες με τα αντίστοιχα ΚΑΠΗ. Ένα χρόνο μετά, τον Οκτώβριο του 1997, η επιτυχία της πιλοτικής φάσης οδήγησε στην έγκριση 102 νέων μονάδων σε Δήμους της χώρας. Το 1999 προστέθηκαν άλλες 155 Μονάδες, με χρηματοδότηση από το Β΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Στην αρχή του 2000 εφαρμόζονταν 284 Προγράμματα σε 253 Δήμους της χώρας.
Τη διετία 2000-2002 το πρόγραμμα επεκτείνεται με ακόμα πιο γρήγορους ρυθμούς. Ο στόχος που έχει τεθεί είναι ως το τέλος του 2003 να λειτουργούν 1000 Μονάδες σε όλη τη χώρα, με τη χρηματοδοτική συνδρομή του Γ΄ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης. Παράλληλα, ενισχύεται η υποδομή του προγράμματος. Πεντακόσια (500) αυτοκίνητα, έχουν διατεθεί από την Πολιτεία σε Καποδιστριακούς Δήμους, για να διευκολύνουν στην παροχή αποτελεσματικότερων υπηρεσιών. Αναμένεται ότι με την λειτουργία του συνόλου των Μονάδων σε όλους τους Δήμους της χώρας, με την αξιοποίηση των μέσων που έχουν διατεθεί και την ένταξη εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού, το οποίο στην πλήρη ανάπτυξη του προγράμματος θα ανέρχεται σε 3.500 άτομα, θα δημιουργηθούν νέα δεδομένα στον τομέα της κοινωνικής φροντίδας.
Τα προγράμματα μπορούν να αναπτυχθούν περισσότερο ή λιγότερο, ανάλογα με την τεχνογνωσία και την βούληση της εκάστοτε δημοτικής αρχής να επενδύσει στην ανάπτυξη σύγχρονων κοινωνικών υπηρεσιών. Επιγραμματικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι στις περιοχές όπου λειτούργησαν με αποτελεσματικό τρόπο τα προγράμματα, οι κάτοικοι δέχθηκαν πολύ θετικά τη νέα αυτή υπηρεσία και τη στήριξαν ακόμη και με την εθελοντική τους εργασία. Επιπλέον, αποδείχθηκε στην πράξη ότι η συγκεκριμένη δράση παρουσιάζει σημαντικά κοινωνικά οφέλη σε σχέση με το περιορισμένο κόστος της. Επομένως, το συγκεκριμένο πρόγραμμα θα πρέπει να ιδωθεί ως προληπτική πολιτική που εκτός των άλλων εξοικονομεί πόρους. Είναι αξιοσημείωτο ότι ένας αριθμός ηλικιωμένων που θα έκανε χρήση των υπηρεσιών του νοσοκομείου αντιμετωπίσθηκε από το πρόγραμμα, ενώ υπήρξαν αρκετές περιπτώσεις υπέρβασης της αναγκαστικής έως τότε ιδρυματικής περίθαλψης.
Μεταξύ άλλων, το πρόγραμμα:
- προσέφερε αίσθημα ασφάλειας στα μοναχικά άτομα και σε όσους είχαν περιορισμένες δυνατότητες αυτοεξυπηρέτησης
- Προσέφερε την απαραίτητη νοσηλευτική και υποστηρικτική φροντίδα σε όσους δεν ήταν απαραίτητο να παραμείνουν στο νοσοκομείο
- Πρόσφερε τη δυνατότητα διαφόρων εξετάσεων – πίεση, σάκχαρο, μικροβιολογικές εξετάσεις- που θα απασχολούσαν τουλάχιστον τα εξωτερικά ιατρεία των νοσοκομείων.
- Πρόλαβε επιδείνωση προβλημάτων υγείας, με την καθημερινή ακόμα χορήγηση φαρμάκων και με την παρακολούθηση της φαρμακευτικής αγωγής.
- Συνέβαλε στην πρόληψη εμφάνισης προβλημάτων υγείας, με την παρακολούθηση και τη ορθή αγωγή
- Συνέβαλε στην αντιμετώπιση του πόνου, συμπτωμάτων κατάθλιψης, υποσιτισμού ή κακής διατροφής.
Όπως όλα τα προγράμματα που εδράζονται στη λογική της τοπικής ανάπτυξης, το πρόγραμμα ΄΄Βοήθεια στο Σπίτι΄΄ εμφανίζει σημαντικά πλεονεκτήματα τόσο για τους άμεσα ωφελούμενους από αυτά, όσο και για το σύνολο των συντελεστών της τοπικής κοινωνίας. Η εξασφάλιση της αποτελεσματικότητας και βιωσιμότητας του προγράμματος θα πρέπει να αποτελέσει πρώτιστο μέλημα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όπως συμβαίνει σε όλη της Ευρώπη και όχι μόνο. Ταυτόχρονα, η δημόσια διοίκηση, σε κεντρικό και τοπικό επίπεδο, θα πρέπει να σταθεί αρωγός και αξιολογητής της προσπάθειας. Η συνεργασία και ο συντονισμός, καθίσταται όρος απαραίτητος για την επιτυχή συνέχιση του προγράμματος, προς όφελος των ηλικιωμένων συμπολιτών μας, των τοπικών κοινωνιών, αλλά και της συνολικής κοινωνικής μας συγκρότησης.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Εάν θέλετε να συμμετάσχετε ως εξυπηρετούμενος ή εθελοντής στο Πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι», μπορείτε να απευθυνθείτε το Δήμο της περιοχής σας.
