Δρ Ευγενία Βλάχου, RN, DSN, MSc, CDE, PhD, Καθηγήτρια Νοσηλευτικής Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής, Επιστημονικά Υπεύθυνη Ειδίκευσης: “Εκπαίδευση και Φροντίδα στο Διαβήτη” του Μεταπτυχιακού Προγράμματος: Διαχείριση Χρόνιων Νοσημάτων, Μέλος του ΔΣ της Επιτροπής Νοσηλευτών της Ευρωπαϊκής Ενδοκρινολογικής Εταιρείας, ESE Nurse Committee, Μέλος του ΔΣ του Foundation of European Nurses in Diabetes, FEND, [email protected]
Ο Σακχαρώδης Διαβήτης (ΣΔ) είναι ένα χρόνιο μεταβολικό νόσημα, το οποίο εάν δεν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα για την γλυκαιμική του ρύθμιση, μπορεί να έχει καταστρεπτικές συνέπειες στον ανθρώπινο οργανισμό. Ο ΣΔ εμφανίζει πανδημική μορφή, καθώς εμφανίζεται σε όλες τις χώρες, αφορά όλες τις ηλικιακές ομάδες και όλες τις κοινωνικο-οικονομικές τάξεις. Το 2019, η Διεθνής Ομοσπονδία Διαβήτη (IDF) ανακοινώνει ότι 463 εκατομμύρια άνθρωποι πάσχουν από ΣΔ, ενώ 4,2 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας του. Το 2045 αναμένεται να εκτοξευτεί ο αριθμός των πασχόντων στα 700 εκατομμύρια, με τεράστιες κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής των ατόμων αλλά και στις δαπάνες υπηρεσιών υγείας των κρατών. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΗΔΙΚΑ, ο αριθμός των πασχόντων υπολογίζεται να ανέρχεται περίπου στο ένα εκατομμύριο (1 στους 10).
Η 14η Νοεμβρίου εορτάζεται σε όλο τον κόσμο ως η Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη. Η ημέρα αυτή καθιερώθηκε από την Διεθνή Ομοσπονδία για το Διαβήτη (International Diabetes Federation, IDF) και την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (World Health Organization, WHO) το 1991, ως ημέρα εκστρατείας κατά του διαβήτη. Ενώ, το 2006 ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) ανακηρύσσει αυτή την Ημέρα ως ευκαιρία για ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κόσμου, ενώ εισάγει τον μπλε κύκλο, ως το παγκόσμιο σύμβολο του διαβήτη. Η 14η του Νοέμβρη, είναι η γενέθλιος ημέρα του Καναδού ιατρού Frederick Banting που σε συνεργασία με τον φοιτητή ιατρικής Charles Best, ανακάλυψε την ινσουλίνη το 1921, και από τότε έσωσε εκατομμύρια κόσμο. Η Παγκόσμια Ημέρα Διαβήτη, σήμερα αποτελεί την μεγαλύτερη εκστρατεία ενημέρωσης για τον διαβήτη, αφού εορτάζεται σχεδόν σε όλες τις χώρες και σε πάνω από 1 δισεκατομμύριο κόσμο.
Κάθε χρόνο για αυτή τη μέρα επιλέγεται ένα συγκεκριμένο θέμα, ώστε να δοθεί έμφαση γύρω από τον διαβήτη, καθώς στοχεύει στην πρόληψη και στην καλύτερη διαχείρισή του. Δίνει όμως την ευκαιρία για την χάραξη Πολιτικών Υγείας και διαβουλεύσεων με κρατικούς φορείς για σειρά δράσεων που θα αφορούν τα άτομα με διαβήτη αλλά και τους εμπλεκόμενους Επιστήμονες Υγείας, τόσο σε Εθνικό όσο και σε Παγκόσμιο Επίπεδο. Το φετινό θέμα αφιερώνεται στους Νοσηλευτές με τον τίτλο: Οι Νοσηλευτές Κάνουν τη Διαφορά στο Διαβήτη.
Η ενασχόληση των νοσηλευτών στο πεδίο του διαβήτη, χρονολογείται από το 1925 στις Η.Π.Α., όταν ο E.P. Joslin, (γνωστός Διαβητολόγος της εποχής και επανομαζόμενος «Πατέρας της Εκπαίδευσης στο Διαβήτη) ανέθεσε στην αριστούχο νοσηλεύτρια Harriet McKay την εκπαίδευση και την φροντίδα των πασχόντων στα σπίτια τους. Καθώς το 2000 ανέλαβε πρόεδρος της Αμερικανικής Διαβητολογικής Εταιρείας (American Diabetes Association, ADA) η καθηγήτρια Elizabeth Walker, νοσηλεύτρια του διαβήτη, κατέδειξε τη σημαντική συμβολή των νοσηλευτών τόσο στην έρευνα όσο και στην φροντίδα του διαβήτη.
Διεθνώς, οι ερευνητικές μελέτες επισημαίνουν ότι η βελτίωση της γλυκαιμικής ρύθμισης, η μείωση των οξέων και χρόνιων επιπλοκών, οι μειωμένες εισαγωγές αλλά και η μείωση των ημερών νοσηλείας, αποτελούν επιτεύγματα των εξειδικευμένων νοσηλευτών στο διαβήτη.
Ο διαβήτης είναι μια νόσος που τρομάζει και δημιουργεί ανησυχίες και προβληματισμούς, τόσο στην πρωτοδιάγνωση, όσο και στην πορεία της ζωής, καθώς οι πάσχοντες θα πρέπει να εξοικειώνονται με τα πολύπλοκα θεραπευτικά σχήματα (δισκία και ενέσιμες θεραπείες) αλλά και με την ταχέως εξελισσόμενη τεχνολογία, οι εξειδικευμένοι νοσηλευτές καλούνται να αναπτύξουν στοχευμένες δράσεις στην παροχή φροντίδας, υποστήριξης, κατανόησης, εκπαίδευσης και αφομοίωσης της γνώσης στα άτομα με ΣΔ.
Στις πλείστες των περιπτώσεων, ο ιδεατός τρόπος ζωής και η θεραπευτική αγωγή που προτείνεται είναι διαμετρικά αντίθετος με την πραγματική ζωή των ανθρώπων. Οι νοσηλευτές είναι αυτοί που θα αποτελέσουν τον συνδετικό κρίκο μεταξύ ιατρών και ατόμων με διαβήτη. Είναι αυτοί που θα εκπαιδεύσουν και θα αφιερώσουν χρόνο και κατανόηση ώστε τα άτομα να συμμορφωθούν στη θεραπευτική αγωγή, να μπορέσουν να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα και προοδευτικά να αναπτύξουν έλεγχο και δυναμική στην αυτοδιαχείριση της νόσου των. Είναι αυτοί, που θα παρέχουν εξατομικευμένη και ολιστική φροντίδα, θα συνηγορήσουν και θα υπερασπιστούν τα δικαιώματα των πασχόντων.
Τη φετινή χρονιά, η πανδημία του διαβήτη τυχαίνει να συνυπάρχει με μια άλλη σοβαρή και επιθετική πανδημία αυτή του COVID-19. Οι συνέπειες αυτής της συνύπαρξης είναι ολέθριες καθότι η νόσηση με Covid-19 στα άτομα με ΣΔ αυξάνει σε μεγάλο βαθμό τον κίνδυνο θνησιμότητας. Οι ανάγκες και τα προβλήματα των ατόμων με ΣΔ κατά τη διάρκεια των απαγορευτικών (lockdown) σε πολλές περιπτώσεις παραμελήθηκαν και υποβαθμίστηκαν εξαιτίας του COVID-19. Όμως, σε πολλές χώρες της Ευρώπης (Βρετανία, Ιρλανδία, Σκανδιναβικές χώρες, κ.α.) οι εξειδικευμένοι νοσηλευτές στο διαβήτη εξακολουθούσαν να παρέχουν συμβουλευτική και να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες (προβλήματα, επιπλοκές) που τους ανέφεραν τα άτομα μέσω του διαδικτύου με προγράμματα (Skype, Zoom, κλπ στις επονομαζόμενες virtual clinics.
Η Διεθνής Ομοσπονδία Διαβήτη (IDF) αναφέρεται στην επιτακτική ανάγκη αύξησης των εκπαιδευμένων νοσηλευτών, καθώς ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) επισημαίνει έλλειμα 5.9 εκατομμυρίων νοσηλευτικού δυναμικού σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αντίστοιχα, η Ελλάδα βρίσκεται στη τελευταία θέση με αναλογία 1.6 νοσηλευτές ανά 1000 κατοίκους, σε σχέση με τις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες όπου η αναλογία είναι κατά μέσο όρο 8.7 νοσηλευτές ανά 1000 κατοίκους, σύμφωνα με τα στοιχεία της Ένωσης Νοσηλευτών Ελλάδας (ΕΝΕ) το 2018.
Η οικονομική κρίση της τελευταίας δεκαετίας, οδήγησε στην δραματική υποστελέχωση των υπηρεσιών υγείας με αποτέλεσμα τα 21 Διαβητολογικά Κέντρα, τα 14 Ιατρεία Διαβητικού Ποδιού και τα 84 Διαβητολογικά Ιατρεία να μην στελεχώνονται από εξειδικευμένους επαγγελματίες υγείας.
Η θέση των εκπαιδευμένων νοσηλευτών στο ΣΔ έχει ενισχυθεί δυναμικά στις προηγμένες χώρες, ενώ στην Ελλάδα, τα τελευταία μόλις χρόνια τα Πανεπιστημιακά Τμήματα Νοσηλευτικής δημιούργησαν Μεταπτυχιακά Προγράμματα Σπουδών (Master) για την εκπαίδευση νοσηλευτών. Σύμφωνα με το Άρθρο 58 του Νόμου 4690/2020 συστήνεται το νέο καθεστώς άσκησης Νοσηλευτικών Ειδικοτήτων και Νοσηλευτικών Εξειδικεύσεων. Με δεδομένη την σημαντική συμβολή των εκπαιδευμένων νοσηλευτών στη φροντίδα του ΣΔ, η υλοποίηση της Παθολογικής Νοσηλευτικής Ειδικότητας, και ως εκ τούτου της Νοσηλευτικής Εξειδίκευσης στον Σακχαρώδη Διαβήτη, προκαλεί αισιοδοξία για την μελλοντική επαρκή στελέχωση των αντίστοιχων δομών.
Διότι, οι εκπαιδευμένοι νοσηλευτές, αποτελούν αναπόσπαστα μέλη της διεπιστημονικής ομάδας διαβήτη, προσφέρουν εκπαίδευση και υποστήριξη στους πάσχοντες, αξιοποιώντας τη γνώση και την κατάρτιση που διαθέτουν για την πρόληψη και μείωση των επιπλοκών της νόσου αλλά και την βελτίωση ποιότητας της ζωής των ατόμων.
