Κωνσταντίνος Ιωαν. Μαυρουδής,Ενδοκρινολόγος
τ. Συντονιστής Διευθυντής Ενδοκρινολογίας, Διαβήτη και Μεταβολισμού
Γενικό Νοσοκομείο ¨ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ ΒΟΥΛΑΣ¨
[email protected]
Τι είναι ο θυρεοειδής και πως λειτουργεί;.
Ο θυρεοειδής είναι ένας ενδοκρινής αδένας, που έχει σχήμα πεταλούδας και ευρίσκεται στο πρόσθιο κάτω μέρος του λαιμού, ακριβώς κάτω από το μήλο του Αδάμ.
Κατά την ανάπτυξη του εμβρύου ο θυρεοειδής δημιουργείται στη βάση της γλώσσας και ακολούθως μεταναστεύει προς τα κάτω για να λάβει τη τελική του θέση στο πρόσθιο μέρος του λαιμού πριν από τη γέννηση. Σπάνια μπορεί κάποιο τμήμα του ή όλος ο θυρεοειδής κατά τη μετακίνησή του να μείνει στα ¨μισά του δρόμου¨ και να δημιουργηθεί έκτοπος θυρεοειδής. Σπανιότατα δεν μεταναστεύει καθόλου, μένει στο πίσω μέρος της γλώσσας (γλωσσικός θυρεοειδής).
Η λειτουργία του συνίσταται στο να παίρνει το ιώδιο, που βρίσκεται σε πάρα πολλές τροφές, να το ενώνει με ένα αμινοξύ, την τυροσίνη, και να παράγει τις θυρεοειδικές ορμόνες, την θυροξίνη ή τετραϊωδοθυρονίνη (Τ4) και τη τριϊωδοθυρονίνη (Τ3). Το ιώδιο λοιπόν είναι το βασικό συστατικό των θυρεοειδικών ορμονών. Η θυροξίνη, δηλαδή η Τ4, έχει τέσσερα άτομα ιωδίου και η τριϊωδοθυρονίνη, δηλαδή η Τ3, που είναι και η δραστική μορφή των ορμονών του θυρεοειδούς, έχει τρία άτομα ιωδίου. Παλιότερα υπήρχε μεγάλη έλλειψη ιωδίου στις τροφές με αποτέλεσμα να είναι συχνές οι ιωδοπενικές βρογχοκήλες. Βρογχοκήλη σημαίνει διόγκωση του θυρεοειδούς αδένα, που σε μερικά μέρη της Ελλάδας (ορεινές περιοχές κυρίως) και της Ευρώπης (π.χ. Ελβετία) οι κάτοικοί τους μπορεί να είχαν θυρεοειδείς με τεράστιες διαστάσεις και πολλούς και ευμεγέθεις όζους. Σήμερα η ποσότητα ιωδίου που υπάρχει στις τροφές (ιωδιωμένο αλάτι – κοτόπουλα που τρέφονται με ιχθυάλευρα κλπ) είναι ικανοποιητική, με αποτέλεσμα να μειωθούν πάρα πολύ στη χώρα μας οι ιωδοπενικές βρογχοκήλες, αλλά να αυξηθούν άλλες παθήσεις του θυρεοειδούς πχ. οι αυτοάνοσες θυρεοειδίτιδες (αναλύονται στη συνέχεια).
Ο θυρεοειδής είναι γεμάτος με θυρεοειδικές ορμόνες, κυρίως Τ4, που, όταν τις χρειάζεται ο οργανισμός, βγαίνουν στο αίμα, ενώνονται μερικώς με τις θυρεοδευσμευτικές πρωτεΐνες, και με την κυκλοφορία του αίματος μεταφέρονται σχεδόν σε όλα τα όργανα του σώματος, όπου ρυθμίζουν τη λειτουργία σχεδόν κάθε κυττάρου και κάθε ιστού. Π.χ οι θυρεοειδικές ορμόνες ρυθμίζουν το μεταβολισμό, συμβάλλουν στο να διατηρείται το σώμα ζεστό και ρυθμίζουν τη λειτουργία του εγκεφάλου, της καρδιάς, των μυών και άλλων οργάνων. Οι θυρεοειδικές ορμόνες ρυθμίζουν πώς το σώμα χρησιμοποιεί και αποθηκεύει την ενέργεια.
Η λειτουργία του θυρεοειδούς αδένα ρυθμίζεται από τη θυρεοειδοτρόπο ορμόνη (TSH) που εκκρίνεται από την υπόφυση, ένας μικρός ενδοκρινής αδένας που ευρίσκεται στη βάση του εγκεφάλου, καθισμένος μέσα στο τουρκικό εφίππιο. Οι θυρεοειδικές ορμόνες και η TSH ρυθμίζονται με μηχανισμό αρνητικής αλληλορύθμισης (negative feedback loop).
Ρύθμιση της λειτουργίας του θυρεοειδούς, που εκκρίνει τις ορμόνες Τ4 & Τ3, από την υπόφυση που εκκρίνει την TSH, και τον υποθάλαμο που εκκρίνει τη TRH, με μηχανισμό αρνητικής αλληλορύθμισης (negative feedback loop).
Δηλαδή όταν τα επίπεδα των θυρεοειδικών ορμονών (Τ4 & Τ3) πέφτουν στο αίμα, η υπόφυση το αντιλαμβάνεται και παράγει την TSH (αυξάνει η TSH), που διεγείρει το θυρεοειδή να παράγει και να εκκρίνει Τ4 & Τ3 αποκαθιστώντας έτσι τα φυσιολογικά επίπεδά τους στο αίμα. Αντίθετα, εάν υπάρχουν υψηλά επίπεδα Τ4 & Τ3δεν εκκρίνεται TSH, δε διεγείρεται ο θυρεοειδής και δε παράγονται Τ4 & Τ3 και σύντομα επανέρχονται πάλι τα κανονικά επίπεδα. Μπορούμε να παρομοιάσουμε το θυρεοειδή με κλιματιστικό και την υπόφυση με το θερμοστάτη! Όταν δεν υπάρχει θυρεοειδής π.χ. αφαιρέθηκε χειρουργικά, ή υπάρχει θυρεοειδής αλλά για κάποιο λόγο αδυνατεί να παράγει θυρεοειδικές ορμόνες, τότε έχουμε χαμηλές Τ4 ή/& Τ3και αυξημένη TSH, δηλαδή έχουμε Yποθυρεοειδισμό. Το αντίθετο συμβαίνει όταν ο θυρεοειδής παράγει, για κάποιο λόγο, αυτόνομα, μεγάλες ποσότητες θυρεοειδικών ορμονών, τότε έχουμε υψηλές τιμές Τ4 ή/& Τ3και πολύ χαμηλή TSH, δηλαδή έχουμε Yπερθυρεοειδισμό.
Η υπόφυση εκτός της TSH παράγει και άλλες ορμόνες, που ρυθμίζουν τη λειτουργία άλλων οργάνων όπως των επινεφριδίων που εκκρίνουν τη κορτιζόλη ή των γονάδων (ωοθήκες στις γυναίκες και όρχεις στους άνδρες) και η έκκριση όλων των ορμονών της υπόφυσης ρυθμίζεται και από μέρος του εγκεφάλου (υποθάλαμος), από όπου εκλύονται οι υποφυσιοτρόπες ορμόνες, δηλαδή αυτές που διεγείρουν την υπόφυση να παράγει τις υποφυσιακές ορμόνες, οι οποίες με τη σειρά τους θα ρυθμίσουν τη λειτουργία πολλών άλλων ενδοκρινών αδένων.
Ποιες είναι οι παθήσεις του θυρεοειδούς;
Οι παθήσεις του θυρεοειδούς θα μπορούσαν να χωριστούν απλά σε: Λειτουργικές και Μορφολογικές. Υπάρχουν όμως και άλλες παθήσεις πχ οι θυρεοειδίτιδες που θα τις δούμε στη συνέχεια.
Από πλευράς λειτουργίας ο θυρεοειδής μπορεί να παράγει
1. όσες θυρεοειδικές ορμόνες (Τ4 & Τ3) χρειάζεται ο οργανισμός, (Ευθυρεοειδισμός = Φυσιολογική λειτουργία) ή
2. περισσότερες θυρεοειδικές ορμόνες από ότι χρειάζεται, (Υπερθυρεοειδισμός = Υπερλειτουργία του θυρεοειδούς) ή
3. λιγότερες (Υποθυρεοειδισμός = Υπολειτουργία του θυρεοειδούς)
Από πλευράς μορφολογίας ο θυρεοειδής μπορεί να έχει φυσιολογικό μέγεθος, σχήμα και να είναι ομοιογενής ή μπορεί να είναι μεγαλύτερος (βρογχοκήλη=αύξηση του μεγέθους του θυρεοειδούς) ή να έχει όζους ένα ή περισσότερους. Εάν ο θυρεοειδής είναι μεγάλος και έχει όζους έχουμε τη πολυοζώδη βρογχοκήλη.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οποιαδήποτε λειτουργική διαταραχή μπορεί να συνυπάρχει με μια μορφολογική διαταραχή. Π.χ. μπορεί κάποιος να έχει Υποθυρεοειδισμό και Όζο ή Όζους στο θυρεοειδή ή Υπερθυρεοειδισμό με ή χωρίς όζους και με θυρεοειδή με φυσιολογικό ή αυξημένο μέγεθος.
Τι είναι όζος θυρεοειδούς; Όζος θυρεοειδούς είναι κάθε μη ομαλή αύξηση των θυρεοειδικών κυττάρων ώστε να σχηματίσουν ένα ¨εξόγκωμα¨ μέσα στο θυρεοειδή. Μπορεί να είναι ένας (μονήρης όζος) ή πολλοί. Εάν ο όζος είναι γεμάτος με υγρό ή αίμα,τότε καλείται κύστη του θυρεοειδούς (κυστικόςόζος). Η παρουσία ενός θυρεοειδικού όζου δεν σημαίνει ότι υπάρχει θυρεοειδική νόσος. Οι περισσσότεροι θυρεοειδικοί όζοι δεν προκαλούν κανένα πρόβλημα και ανακαλύπτονται τυχαία σε κλινική εξέταση, ή υπέρηχο θυρεοειδούς ή υπέρηχο και Triplex για άλλο λόγο π.χ. Triplex καρωτίδων.
Όταν βρίσκουμε έναν όζο θυρεοειδούς πρέπει να απαντήσουμε σε τρία ερωτήματα
1ον Ερώτημα: Ο όζος Υπερλειτουργεί ή Υπολειτουργεί;
2ον Ερώτημα: Ο όζος είναι Καλοήθης ή Κακοήθης;
3ον Ερώτημα: Εάν λόγω του μεγέθους και της θέσης του δημιουργεί προβλήματα, πιέζοντας παρακείμενα όργανα και σχηματισμούς, όπως α) τη τραχεία, προκαλώντας δύσπνοια, β) τον οισοφάγο, δυσχέρεια στη κατάποση, και γ) το λάρυγγα ή νεύρα, με αποτέλεσμα δυσκολία στην ομιλία και βράγχος φωνής, αλλά όλα αυτά, τα τελευταία, είναι εξαιρετικά σπάνια.
Οι όζοι του θυρεοειδούς είναι το συχνότερο ¨ενδοκρινολογικό πρόβλημα¨∙ 1 στα 10 (μερικές βιβλιογραφίες αναφέρουν 1 στα 2) πρόσωπα που γνωρίζετε έχουν ή θα αναπτύξουν όζο του θυρεοειδούς και από αυτούς τους όζους 1 στους 10 είναι κακοήθης, αλλά, σχεδόν όλοι οι κακοήθεις όζοι του θυρεοειδούς θεραπεύονται πλήρως σήμερα με τους κατάλληλους θεραπευτικούς χειρισμούς. Εξαιρετικά σπάνια κακοήθεις όζοι του θυρεοειδούς είναι πάρα πολύ επιθετικοί. Συμπερασματικά 9 στους 10 όζους είναι καλοήθεις (μη καρκινικοί) και ο καρκινικός όζος στην πλειονότητα των περιπτώσεων θεραπεύεται πλήρως.
Από πλευράς λειτουργίας οι όζοι του θυρεοειδούς ή δεν είναι λειτουργικοί (ψυχροί όζοι) και δεν επηρεάζεται η λειτουργία του θυρεοειδούς, ή λειτουργούν αυτόνομα (θερμοί όζοι), δεν υπακούν δηλαδή στις εντολές της TSH, παράγουν αυτόνομα Τ4 ή/και Τ3, που τα επίπεδά τους ανεβαίνουν στο αίμα και πέφτουν τα επίπεδα της TSH.
Θερμοί όζοι δεξιού λοβού θυρεοειδούς Ψυχρός όζος δεξιού λοβού θυρεοειδούς
Εάν διαπιστωθεί όζος και είναι υπερηχογραφικά ύποπτος ή είναι μεγάλος, τότε μπορεί ο γιατρός να συστήσει βιοψία του όζου με λεπτή βελόνη (FNA = Fine Needle Aspiration Biopsy) για να προσδιορισθεί η κατάσταση του όζου. Εάν δεν βρεθεί καρκίνος και η θυρεοειδική λειτουργία είναι φυσιολογική, τότε δεν χρειάζεται περαιτέρω θεραπεία, αλλά επανεξέταση σε τακτά χρονικά διαστήματα. Εάν υπάρχει υποψία ότι ο όζος είναι κακοήθης τότε συνιστάται εγχείρηση και συνήθως αφαιρείται όλος ο θυρεοειδής.
ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΘΥΡΕΟΕΙΔΟΥΣ
Ο καρκίνος του θυρεοειδούς είναι ο συχνότερος καρκίνος των ενδοκρινών αδένων με αρίστη συνήθως πρόγνωση. Ανάλογα με τον ιστολογικό τύπο οι συχνότερες μορφές καρκίνου του θυρεοειδούς είναι: το Θηλώδες, η συχνότερη μορφή και απαντά συχνότερα στις γυναίκες, το Θυλακιώδες, το Μυελοειδές, που η οικογενής μορφή του εμφανίζεται σε περισσότερα από ένα μέλη μιας οικογενείας και χαρακτηρίζεται από τα υψηλά επίπεδα της καλσιτονίνης, και το Αναπλαστικό καρκίνωμα του θυρεοειδούς, που είναι πάρα πολύ επιθετικό, αλλά και εξαιρετικά σπάνιο.
Το θηλώδες και το θυλακιώδες καρκίνωμα καλούνται μαζί διαφοροποιημένος καρκίνος του θυρεοειδούς, γιατί από πλευράς λειτουργίας και συμπεριφοράς δεν διαφέρουν πολύ από το φυσιολογικό θυρεοειδή, και αποτελούν πάνω από το 95% των καρκίνων του θυρεοειδούς.
Όταν διαπιστωθεί διαφοροποιημένος καρκίνος θυρεοειδούς, αφαιρείται όλος ο θυρεοειδής (σχεδόν ολική θυρεοειδεκτομή). Ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του καρκίνου, π.χ. μέγεθος, διήθηση ή όχι της κάψας που το περιβάλει, διήθηση λεμφαδένων κλπ. αποφασίζεται εάν θα χορηγηθεί ραδιενεργό ιώδιο ή όχι. Πρέπει να σημειωθεί, ότι το ραδιενεργό ιώδιο είναι ακίνδυνο και καταστρέφει κάθε ίχνος θυρεοειδούς, καλό ή κακό, που άφησε πίσω του το χειρουργικό νυστέρι και ακολουθεί θεραπεία με θυροξίνη (Τ4), στην ελάχιστη δόση, που θα καταστείλει τη TSH. Ο ασθενής θα πρέπει να επισκέπτεται το γιατρό του σε τακτά χρονικά διαστήματα για έλεγχο και ενδεχομένως συμπληρωματική θεραπεία.
Θα πρέπει να τονισθεί ότι η αντιμετώπιση του καρκίνου του θυρεοειδούς, διαφοροποιημένου και μυελοειδούς, έχει ¨κωδικοποιηθεί¨, δηλαδή υπάρχουν κανόνες που υπαγορεύουν τι πρέπει να γίνει σε κάθε περίπτωση, από το πρώτο υπέρηχο μέχρι τη χορήγηση ή μη ραδιενεργού ιωδίου και μετά ποια θεραπεία πρέπει να χορηγηθεί σε ποια δόση, πότε θα γίνεται επανέλεγχος με ποιες εξετάσεις κλπ. Η σωστή αντιμετώπιση του διαφοροποιημένου καρκίνου του θυρεοειδούς συνήθως επιφέρει την ίαση.
Θυρεοειδίτιδες
Θυρεοειδίτις σημαίνει φλεγμονή του θυρεοειδικού αδένα. Οι αιτίες της φλεγμονής είναι πολλές, πχ
1. μικρόβια, που προκαλούν την πυώδη θυρεοειδίτιδα,
2. ακτινοβολία στην περιοχή του λαιμού, ακτινική θυρεοειδίτιδα,
3. φάρμακα π.χ. η αμιοδαρόνη, που χορηγείται για την αντιμετώπιση καρδιακών αρρυθμιών,
4. η υποξεία θυρεοειδίτιδα που εμφανίζεται συνήθως μετά από κάποια ίωση, έχει θορυβώδη συμπτώματα (πυρετό, πόνο στο λαιμό κλπ) και θεραπεύεται εύκολα με ασπιρίνη ή κορτιζόλη
5. η μετά τοκετό θυρεοειδίτιδα
6. η συχνότερη όμως όλων είναι χρόνια λεμφοκυτταρική θυρεοειδίτιδα ή θυρεοειδίτιδα Hashimoto, που είναι μια αυτοάνοσος θυρεοειδίτιδα και χαρακτηρίζεται από την παρουσία των θυρεοειδικών αντισωμάτων στο αίμα.Η θυρεοειδίτιδα Hashimoto μπορεί να επηρεάσει τη λειτουργία του θυρεοειδούς προκαλώντας υποθυρεοειδισμό τον οποίο και αντιμετωπίζουμε εύκολα χορηγώντας Τ4, σπάνια μπορεί να κάνει υπερθυρεοειδισμό, που χρειάζεται ειδική αντιμετώπιση, συνήθως όμως η λειτουργία του θυρεοειδούς δεν επηρεάζεται παρά τις πολύ υψηλές τιμές των αυτοαντισωμάτων, που δεν πρέπει να μας τρομάζουν.
Η εκδήλωση της μιας θυρεοειδίτιδας και η θεραπεία της εξαρτώνται από την αιτία που τη δημιούργησε.
