Αντωνία Μανούσου, Ψυχολόγος Υγείας
[email protected]
Ο θεσμός της οικογένειας ήταν αυτός που πάντα στήριζε την απαρχή κάθε ανθρώπου. Η οικογένεια ήταν και είναι για τον άνθρωπο το σύστημα εκείνο στο οποίο ξεκινούσε η ζωή του και πάνω σε αυτό στήριζε τα θεμέλια της δικής του πορείας. Η μορφή της οικογένειας έχει αλλάξει στο πέρασμα των χρόνων ακολουθώντας τα πρότυπα της κοινωνίας που αναπτύσσεται. Οι πιο παλιοί θυμούνται ίσως οικογένειες που ξεχώριζε ο ρόλος του πατέρα (πατριαρχική οικογένεια), άλλες φορές ο ρόλος της μητέρας (μητριαρχική οικογένεια), για να έρθουμε στο σήμερα μετά τη βιομηχανική επανάσταση, όπου έχει επέλθει «ισορροπία» στους ρόλους. Παρ’ όλα αυτά, όσο κι αν άλλαξαν οι συνθήκες ζωής των ανθρώπων, μέσα σε μια οικογένεια οι δεσμοί είναι τόσο ισχυροί γι’ αυτό και υπάρχουν έντονες συγκρούσεις.
Η οικογένεια είναι το πρώτο πλαίσιο αναπαραγωγής προτύπων στην πορεία ανάπτυξης ενός παιδιού που μεγαλώνει μέσα σε αυτή. Ο πατέρας της οικογένειας λειτουργεί ως πρότυπο για τα αρσενικά παιδιά, μιμούμενα τη δουλειά του ή τον τρόπο λειτουργίας του μέσα στο σπίτι. Ωστόσο για τα κορίτσια, συνήθως ο μπαμπάς είναι αυτός που λειτουργεί ως το πρότυπο του άντρα που θέλουν να παντρευτούν. Αντίστοιχα, η μητέρα λειτουργεί ως πρότυπο συμπεριφοράς στα κορίτσια και ως μοντέλο της γυναίκας που θέλουν να παντρευτούν στα αγόρια. Αυτή η αντίληψη λειτουργεί από τότε που ξεκίνησε να αναγνωρίζεται ο θεσμός της οικογένειας. Θυμόμαστε όλοι, πολύ πιθανόν, ότι τα αγόρια ακολουθούσαν τους μπαμπάδες στα χωράφια ενώ τα κορίτσια έμεναν στο σπίτι και προετοιμαζόντουσαν κάτω από τη ματιά της μητέρας για τον ρόλο της «κυρίας του σπιτιού». Μεταγενέστερα, ο γιος συνήθως ακολουθούσε το επάγγελμα του πατέρα και θεωρείτω ασέβεια αν δεν το έκανε. Η κόρη έμενε πιστή στις συμβουλές της μητέρας της και περίμενε την στιγμή που οι γονείς θα επέλεγαν τον άντρα που θα παντρευόταν.
Η βιομηχανική επανάσταση και το φεμινιστικό κίνημα συνέβαλλαν σε αρκετά μεγάλο βαθμό στην διαφοροποίηση των ρόλων μέσα στην οικογένεια. Η μητέρα βγήκε στην αγορά εργασίας και αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο πατέρας να γίνει πιο ενεργός στην ανατροφή των παιδιών. Αυτό σε ένα βαθμό ήταν μια θετική εξέλιξη της πορείας του οικογενειακού θεσμού καθώς ο πατέρας ήρθε πιο κοντά στον ρόλο του φροντιστή και βοήθησε στην διαφοροποίηση του τρόπου που αντιμετώπιζε τη γυναίκα μέχρι εκείνη τη στιγμή. Επιπλέον, ήρθε πιο κοντά στα παιδιά του σε επικοινωνιακό και συναισθηματικό επίπεδο. Παράλληλα, η γυναίκα άρχισε να διαπραγματεύεται και να δίνει ζωή και σε άλλους ρόλους στην καθημερινότητά της όπως το ρόλο της επαγγελματία, της φίλης, της υπαλλήλου, της διευθύντριας κλπ. Μέσα από αυτούς τους ρόλους, άρχισε να προσέχει την εξωτερική της εμφάνιση, να κάνει δημόσιες σχέσεις, να δημιουργεί και να διατηρεί φιλίες, πράγματα που μέχρι τότε δεν υπήρχαν καν στην φαντασία της.
Όλες αυτές οι αλλαγές, όπως θα ήταν φυσικό, είχαν και αρνητικό αντίκτυπο στην πορεία των οικογενειακών δεσμών. Καθώς περνούν τα χρόνια και λαμβάνοντας υπόψη τη λειτουργία των προτύπων, οι νεότεροι έρχονται όλο και πιο συχνά σε σύγκρουση με τα πρέπει και τα θέλω τους. Για να μιλήσουμε με παραδείγματα, σε μια οικογένεια όπου η μαμά δεν δούλευε και ήταν εκείνη που είχε μεγαλώσει τα παιδιά, αν υπάρχει κόρη το πρότυπο της μητέρας καταρρίπτεται όταν η κόρη αποφασίζει να σπουδάσει με προτροπή ή όχι, των γονιών της. Πόσες φορές τα παιδιά, κυρίως τα κορίτσια, ακούνε από τις μαμάδες τη φράση «Να σπουδάσεις, να μην γίνεις σαν κι εμένα». Αυτή η φράση από μόνη της καταργεί το ρόλο της μητέρας ως πρότυπο. Αν το κορίτσι είχε τη μητέρας της ως πρότυπο, αυτό πλέον τη γεμίζει ενοχές και δεν μπορεί να πάρει μια απόφαση που θα την κάνει ευτυχισμένη. Αυτό που είναι σημαντικό να ξεκαθαρίστει είναι ότι δε σημαίνει αν το κορίτσι αποφασίσει να σπουδάσει ότι δεν αγαπάει τη μητέρα της ή ότι δεν είναι καλή κόρη επειδή επέλεξε να κάνει κάτι διαφορέτικό από αυτό που έκανε η δική της μητέρα.
Το ίδιο ισχύει για όλες τις καταστάσεις που φέρνουν αντιμέτωπο τον καθένα στην καθημερινότητα με το τι έχει βιώσει βάση των επιλογών των γονιών του και πώς ο ίδιος έρχεται αντιμέτωπος με τον εαυτό του όταν είναι πάρει αποφάσεις που αφορούν τη δική του ζωή. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι αυτό που βιώνει ο καθένας μέχρι τα δεκαοχτώ του στο πλαίσιο που ζει, είναι αποτέλεσμα των επιλογών των φροντιστών του, οι οποίες καθορίζουν τη ζωή του μέχρι εκείνη την ηλικία. Από εκεί και μετά, είναι ο ίδιος υπευθυνος για τις αποφάσεις που θα πάρει. Είναι ο ίδιος υπεύθυνος για το πώς θα «χρησιμοποιήσει» τα βιώματα του, για να χτίσει το παρόν και το μέλλον του. Το παρελθόν μας είναι δικό μας, μας ανήκει. Χωρίς αυτό δεν υπάρχει ούτε παρόν ούτε μέλλον. Αυτό που καλούμαστε να κάνουμε είναι να ανατρέχουμε συχνά στο παρελθόν και να αξιολογούμε κάθε πληροφορία που παίρνουμε από την κάθε γενιά. Ας μην ξεχνάμε από πού προερχόμαστε και ας γίνει αυτό η πυξίδα μας για το πού πηγαίνουμε.
