Ελένη Ξανθάκου,Ειδικευόμενη ιατρός
Τμήμα Ενδοκρινολογίας ,Νοσοκομείο «Κοργιαλένειο-Μπενάκειο ΕΕΣ»
Ο όρος παχυσαρκία περιγράφει την υπερβολική συσσώρευση λίπους στο σώμα. Αναλόγως την κατανομή του λίπους διακρίνουμε την κεντρικού ή ανδρικού τύπου παχυσαρκία δηλ. την συσσώρευση του λίπους στον κορμό και την κοιλία και την περιφερικού τύπου ή γυναικοειδή παχυσαρκία όπου το λίπος συσσωρεύεται περισσότερο στους γλουτούς και τα κάτω άκρα.
Το υπερβάλλον λίπος συνδυάζεται με το υπερβάλλον βάρος. Η ποσοτική έκφραση του λίπους γίνεται με πολλούς τρόπους μεταξύ αυτών και η μέτρηση των δερματικών πτυχών ενώ το υπερβάλλον βάρος εκφράζεται ποσοτικά με το BMI (body mass index) όπου BMI =Βάρος σώματος σε kgr /Ύψος2 σε m
Ανάλογα με το ΒΜΙ μπορεί ένα άτομο να χαρακτηρισθεί ως υπέρβαρο (ΒΜΙ=25-30) ή ως παχύσαρκο (ΒΜΙ>30).
Στα παιδιά η παχυσαρκία ορίζεται ποσοτικά ως η αύξηση του σωματικού βάρους του παιδιού πάνω από την 90η Ε.Θ. για την ηλικία του στις καμπύλες ανάπτυξης.
Μελετώντας τη σχέση του σωματικού βάρους και της νοσηρότητος ή της θνητότητος παρατηρούμε ότι η σχέση αυτή έχει στην γραφική της παράσταση το σχήμα U,δηλαδή όσο πιο πολύ ξεφεύγει κανείς από το «μέτριον» βάρος (ΒΜΙ=18-22kgr/m2) είτε προς τα κάτω, είτε προς τα πάνω, τόσο αυξάνονται η νοσηρότητα και η θνητότητα.
Η παχυσαρκία είναι μία σύνθετη πολυπαραγοντική χρόνια και υποτροπιάζουσα νόσος. Έχει συσχετισθεί με ψυχικές διαταραχές, το μεταβολικό σύνδρομο (την αρτηριακή υπέρταση, την δυσλιπιδαιμία, την αρτηριοσκλήρυνση , την ινσουλινοαντοχή, τη μη αλκοολική ηπατίτιδα,την λευκωματουρία),τον σακχαρώδη διαβήτη, τα καρδαγγειακά συμβάματα (την στεφανιαία νόσο και τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια) την υπογονιμότητα,την αυξημένη συχνότητα αποβολών, την αυξημένη περιγεννητική θνησιμότητα,την οστεοαρθρίτιδα, την διαταραχή της πνευμονικής λειτουργίας(σύνδρομο άπνοιας ύπνου, σύνδρομο κυψελιδικού υποαερισμού) με δυσμενείς επιδράσεις στο πεπτικό (χολολιθίαση, αυτόνομη νευροπάθεια,διαταραχή στην κινητικότητα και τις εκκρίσεις εξωκρινείς και ενδοκρινείς του γαστρεντερικού συστήματος) αλλά και με την αυξημένη συχνότητα καρκίνων του μαστού,του παχέος εντέρου, του προστάτου των ωοθηκών, του ενδομητρίου, του παγκρέατος και του πνεύμονος.
Επομένως το πάχος όχι μόνο μικραίνει αλλά και ασχημαίνει (υποβαθμίζει την ποιότητα της ζωής) τη ζωή μας.
Η παχυσαρκία στην πλειονότητα των περιπτώσεων οφείλεται όπως αναφέρθηκε κυρίως σε περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως η αυξημένη πρόσληψη τροφής, η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας και το stress, με συμβολή κάποιες φορές μίας γενετικής προδιάθεσης.
Είναι γνωστό ότι η άσκηση σε συνδυασμό με σωστή διατροφή εφ’όρου ζωής μπορούν να προλάβουν αλλά και να θεραπεύσουν, δηλαδή να εξαφανίσουν κυριολεκτικά την παχυσαρκία. Τόσο η άσκηση μόνη της όσο και η σωστή διατροφή από μόνη της μπορούν να καταπολεμήσουν την παχυσαρκία ,ο συνδυασμός τους όμως είναι αποτελεσματικότερος.
Ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος από τη φύση του να ασκείται π.χ. να κυνηγά για να βρεί την τροφή του, να εργάζεται για να ικανοποιεί τις ατομικές αλλά και τις οικογενειακές του ανάγκες κ.λ.π. Η σύγχρονη ζωή, όντας κατεξοχήν καθιστική (αυτοκίνητο,τηλεόραση, Η/Υ , γραφική εργασία, γρήγορος αγχωτικός ρυθμός ζωής ), έχει ελαχιστοποιήσει ακόμα και την πιο απλή μορφή κίνησης ,το περπάτημα.
Η άσκηση, διακρίνεται ως προς την ένταση και τη διάρκεια, στις εξής μορφές :
- Μεγάλης έντασης αλλά βραχείας διάρκειας (π.χ. τρέξιμο , ανέβασμα σκάλας ).
- Μικρής έντασης αλλά μεγάλης διάρκειας π.χ. αργό τρέξιμο, περπάτημα σε μεγάλες αποστάσεις)
- Προοδευτικής αύξησης της έντασης μέχρι να επιτευχθεί ένα μέγιστο αποτέλεσμα (όπως γίνεται στις διάφορες δοκιμασίες)
Όσον αφορά στη φύση της σωματικής δραστηριότητας αυτή περιλαμβάνει ένα πλήθος ειδών όπως :
- κινήσεις για την εξυπηρέτηση των καθημερινών ατομικών αναγκών
- εργασία (ποικίλης διάρκειας και έντασης )
- περπάτημα , τρέξιμο, ορειβασία
- χορός
- αθλοπαιδιές
- προγραμματισμένη ανά τακτά χρονικά διαστήματα άσκηση – γυμναστική.
Στον Πίνακα 1 βλέπουμε το είδος και τη διάρκεια της άσκησης που απαιτείται για την κατανάλωση 100kcal (χιλιοθερμίδων).
ΠΙΝΑΚΑΣ 1 : Άσκηση για κατανάλωση 100kcal
Eίδος Διάρκεια
Τρέξιμο 6 λεπτά
Κολύμπι 15 λεπτά
Περπάτημα 30 λεπτά
Τραγούδι 1,5 ώρες
Πλύσιμο πιάτων 2 ώρες
Παρακολούθηση TV 7 ώρες
Η άσκηση είναι ο καλύτερος τρόπος μετατροπής του λίπους σε μηχανική και θερμική ενέργεια. Εκτός την ενέργεια που καταναλώνεται κατά την διάρκεια της άσκησης , ενέργεια συνεχίζεται να δαπανάται και αρκετές ώρες μετά από αυτή. Επίσης ο βασικός μεταβολισμός ατόμων που ασκούνται καθημερινά είναι υψηλότερος αυτών που δεν ασκούνται.
Η άσκηση δεν αποτελεί μια απλή διαδικασία κατανάλωσης ενέργειας. Οι μεγαλύτερες καύσεις υδατανθράκων και λιπών, που συμβαίνουν κατά την διάρκειά της, απαιτούν και μεγαλύτερη παροχή οξυγόνου, η οποία εξασφαλίζεται με την διέγερση του νευροφυτικού συστήματος από κύτταρα του εγκεφάλου ευαίσθητα στην υποξία. Η κινητοποίηση αυτή του φυτικού νευρικού συστήματος οδηγεί σε αύξηση :
- του αερισμού των πνευμόνων
- της ανταλλαγής των αερίων
- της καρδιακής συχνότητας
με σκοπό την εξυπηρέτηση των αυξημένων απαιτήσεων σε παροχή οξυγόνου και αποβολή του διοξειδίου του άνθρακα.
Κέντρα του εγκεφάλου ευαίσθητα στην υπογλυκαιμία κινητοποιούν νευροενδοκρινικούς μηχανισμούς που διεγείρουν το συμπαθητικό και τον άξονα του υποθαλάμου – υπόφυσης – επινεφριδίων (άξονας του stress) με επακόλουθα την αύξηση της έκκρισης :
- αδρεναλίνης οποία κινητοποιεί το λίπος
- κορτιζόλης η οποία προάγει την νεογλυκογένεση
- ενδογενών οπιοειδών τα οποία προκαλούν ευφορία.
Η άσκηση συμβάλλει στην ψυχική υγεία , αυξάνει την φυσική ευρωστία (fitness) και δρα μέσω και αυτού του μηχανισμού ενάντια στην παχυσαρκία.
Αυξάνει τη μυική εις βάρος της λιπώδους μάζας του σώματος.
Τακτική άσκηση αυξάνει τον αριθμό των τριχοειδών που περιβάλλουν τις μυικές ίνες καθώς επίσης και τις ίνες των σκελετικών μυών βελτιώνοντας έτσι τη μέσω ινσουλίνης διάθεση της γλυκόζης .
Μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρδαγγειακών νοσημάτων , υπέρτασης, Σ.Δ. τύπου 2, οστεοπορώσεως και ορισμένων μορφών καρκίνου όπως μαστού και του παχέος εντέρου . Βελτιώνει το λιπιδαιμικό profile.
Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι άτομα που ασκούνται και με το ίδιο ΒΜΙ (ίδιο βαθμό παχυσαρκίας ) με άτομα που δεν ασκούνται, έχουν χαμηλότερα ποσοστά θανάτου και μάλιστα χαμηλότερα και από άτομα με χαμηλότερο ΒΜΙ τα οποία δεν ασκούνται.
Η διαλείπουσα αλλά καθημερινή προσπάθεια (επαναλαμβανόμενη άσκηση μικρής διάρκειας) αντί της συνεχούς μπορεί να φανεί ιδιαίτερα αποδοτική στα παχύσαρκα άτομα.
Η γνώση των επιπτώσεων της παχυσαρκίας δεν ήρθε να προσθέσει άγχος στη ζωή μας .Ο παχύσαρκος δεν πρέπει να μισήσει τον εαυτό του, αλλά να κατανοήσει ότι μία αλλαγή του τρόπου ζωής του π.χ. με περισσότερο βάδισμα ή και με ενασχόληση με ένα χόμπυ της αρεσκείας του (κολύμβηση,κυνήγι,τέννις,ποδηλασία,μπάσκετ, ποδόσφαιρο) σε συνδυασμό με σωστή διατροφή, μπορεί να κάνει σταδιακά και σε βάθος χρόνου την παχυσαρκία παρελθόν. Προσοχή στην υποτροπή. Μεγαλύτερη δυσκολία φαίνεται να εμφανίζεται όχι τόσο στην απώλεια , όσο στην διατήρηση του κανονικού βάρους .Η σταδιακή και όχι απότομη απώλεια βάρους αλλά και η συνειδητοποίηση ότι η σωστή διατροφή και η άσκηση δεν στερούν τις μικρές χαρές της ζωής αλλά τις επαυξάνουν, μπορούν να βοηθήσουν στην διατήρηση της του κανονικού βάρους εφ’ όρου ζωής.
Όσο σημαντική είναι η θεραπεία της παχυσαρκίας, άλλο τόσο και ίσως και σημαντικότερη είναι η πρόληψή της .Η άσκηση και εδώ μαζί με την σωστή διατροφή παίζουν πρωτεύοντα ρόλο. Η πρόληψη απευθύνεται σε όλες τις ηλικιακές ομάδες με πρώτη την ομάδα των παιδιών.
Εάν η άσκηση στην παιδική ηλικία γίνει τρόπος ζωής, είναι πολύ πιθανόν αυτό να συνεχιστεί και στην ενήλικο ζωή. Στόχος είναι η καθημερινή άσκηση μέσω παιγχνιδιών ,κολύμβησης,ποδηλασίας , χορού, jogging κ.α. , δραστηριότητες οι οποίες μπορεί να εντάσσονται ή όχι στο σχολικό πρόγραμμα ,αλλά σίγουρα ενσωματώνονται στον τρόπο ζωής. Θα πρέπει να αποφεύγεται ο καταναγκασμός. Επιπλέον ,η υπερβολική δίαιτα μπορεί να οδηγήσει σε ψυχολογικές διαταραχές, ενώ αντίθετα η αύξηση της μυικής δραστηριότητας δρα υποστηρικτικά. Υπάρχουν αρκετές παρατηρήσεις που δείχνουν ότι η άσκηση να μειώνει την όρεξη στ παχύσαρκα άτομα.
Τέλος , ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στην ελάττωση της καθιστικής ζωής. Η παρακολούθηση τηλεόρασης, οι Η/Υ και τα video-games είναι οι βασικές αιτίες αυτής της συμπεριφοράς .Μία εργασία έδειξε ότι η βραχυπρόθεσμη απώλεια βάρους ήταν μεγαλύτερη στα παιδιά που ελλάτωσαν την καθιστική ζωή παρά σε εκείνα που αύξησαν την άσκηση. Η συμβολή της οικογένειας , του σχολείου και της κοινωνίας είναι σημαντική στην πρόληψη της παχυσαρκίας στην παιδική ηλικία.
Σ υμπερασματικά, η άσκηση δεν υπερασπίζεται μόνον «το υγιές και το ωραίον του σώματος» αλλά χαρίζει ψυχική υγεία και δίνει δύναμη στο πνεύμα.
Οι Αρχαίοι, μας το είπαν λακωνικά: «νους υγιής εν σώματι υγιεί».
